|
Nаzоrаt sаvоllаr:
1. Хududlаrningijtimоiy rivоjlаnishini tаrtibgа sоlish аsоslаri
nimаlаrdаn ibоrаt?
2. Хududlаrning iqtisоdiy rivоjlаnishini tаrtibgа sоlish аsоslаri
nimаlаrdаn ibоrаt?
3. Хududlаrning ijtimоiy rivоjlаnishini tаrtibgа sоlishdаn mаqsаd
nimа?
4. Хududlаrning iqtisоdiy rivоjlаnishini tаrtibgа sоlish qаndаy
mаqsаdni ko‗zdа tutаdi?
5. Хududlаrning ijtimоiy rivоjlаnishini tаrtibgа sоlish qаndаy
vаzifаlаrni bаjаrаdi?
6. Хududlаrning iqtisоdiy rivоjlаnishini tаrtibgа sоlish-chi?
7. Хududlаr ijtimоiy rivоjlаnishining nаzаriy аsоslаri nimаlаrdаn
ibоrаt?
343
8. Хududlаr iqtisоdiy rivоjlаnishining nаzаriy аsоslаri-chi?
9. Хududlаr ijtimоiy rivоjlаnishining mеtоdik аsоslаri nimаlаrdаn
tаshkil tоpgаn?
10. Хududlаr iqtisоdiy rivоjlаnishining mеtоdik аsоslаri nimаlаrni o‗z
ichigа оlаdi?
344
13-MAVZU. MINTAQALAR TARAQQIYOTINI
PROGNOZLASH VA IJTIMOIY-IQTISODIY RIVOJLANTIRISH
STRATEGIYASI
Reja:
13.1. Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognozlash
13.2. Mintaqaviy ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning vositalari
13.3.
Mintaqa
ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishini
strategik
rejalashtirish
13.4. Hududlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining tahlili
Tayanch tushunchalar va iboralar:
prognozlash, demografiya,
bashoratlash, mehnat resurslari balansi, kontsentratsiya, ixtisoslashuv,
ishlab chiqarish kooperatsiyasi, turmush darajasi, atrof muhit.
13.1. Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognozlash
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tahlili va prognozlash - mintaqaviy
rivojlanishni boshqarish bo‗yicha ishlarning boshlang‗ich nuqtasi. Oddiy
prognoz asosida mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish maqsadlari
belgilab olindi, mintaqaviy iqtisodiy kompleksni rivojlantirish bo‗yicha
dasturiy chora-tadbirlar va ustuvorliklar belgilab olindi.
Hududnining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini prognoz qilish
-
iqtisodiyotning va ijtimoiy sohaning kelajakdagi ahvolini prognozlash -
iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning ajralmas qismi bo‗lib,
hududiy majmua va uning tarkibiy qismlarini rivojlantirish yo‗nalishini
belgilaydi. Bashoratli hisob-kitoblar natijalari davlat organlari tomonidan
ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish
maqsadlari
va
vazifalarini
oqlash,
hukumatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini ishlab chiqish va asoslash, ishlab
chiqarish resurslaridan foydalanishni ratsionalizatsiya qilish usullari uchun
ishlatiladi.
Mintaqaning
ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish
prognozi
tarkibiga
jamiyatning ayrim jihatlarining kelajagini aks ettiruvchi maxsus prognozlar
kompleksi
va
mintaqaning
iqtisodiyoti
va
ijtimoiy
sohasini
rivojlantirishning umumlashtirilgan shaklida aks ettirilgan keng qamrovli
iqtisodiy prognoz kiradi.
Mintaqaviy prognozlarda quyidagilar aniqlanadi:
- mintaqada demografik holat;
- tabiiy resurslar, yer, suv va o‗rmon resurslarining isbotlangan
zaxiralari, shu jumladan atrof-muhit holati;
345
- kelajakdagi ilmiy va texnologik yutuqlar va ularni ishlab chiqarishga
kiritish imkoniyati;
- ishlab chiqarishning asosiy omillari (kapital, mehnat, investitsiyalar);
- aholining tovarlarga bo‗lgan talabining miqdori va dinamikasi
- milliy iqtisodiyotning alohida tarmoqlari, hududlar va boshqa ijtimoiy
ahamiyatga ega faoliyat sohalarining rivojlanish sur‘ati.
To‗liq iqtisodiy prognoz, mintaqaning iqtisodiyotini yaxlit hol sifatida
kelajakda rivojlanishini aks ettiradi. Kompleks prognozni ishlab chiqish
mintaqaviy iqtisodiy majmua faoliyatining va rivojlanishini etarli darajada
tushuntirib beradigan ilmiy asoslarga asoslangan.
Vaqt gorizontiga ko‗ra, mintaqalarning iqtisodiy rivojlanishining
kompleks prognozlarini uch turga bo‗lish mumkin: uzoq muddatli, o‗rta
muddatli va qisqa muddatli.
Uzoq muddatli prognoz 10 yil davomida har besh yilda bir marta ishlab
chiqiladi. Bu mamlakatning uzoq muddatli ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishi
uchun kontseptsiyani ishlab chiqish uchun asos bo‗lib xizmat qiladi.
Iqtisodiy siyosatning uzluksizligini ta‘minlash maqsadida uzoq muddatli
prognoz ko‗rsatkichlari o‗rta muddatli prognozlarni, mamlakatni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirish konsepsiyalarini va dasturlarini ishlab chiqishda
foydalaniladi.
Mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining o‗rta muddatli
prognozi yiliga uch yildan besh yilgacha bo‗lgan muddatga ishlab
chiqilgan, bu esa yillik ma‘lumotlarni tuzatish imkonini beradi. Bu o‗rta
muddatli istiqbolda iqtisodiy rivojlanish konsepsiyasini ishlab chiqish
uchun asos bo‗lib xizmat qiladi. Umumiy tanishish uchun uzoq muddatli va
o‗rta muddatli prognozlar bo‗yicha hisobotlar, shuningdek, ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanish tushunchalari ochiq matbuotda e‘lon qilinadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning qisqa muddatli prognozi har yili
ishlab chiqiladi va davlat byudjeti loyihasini tuzish uchun asos bo‗lib
xizmat qiladi.
Yuqorida keltirilgan hujjatlar mamlakat Oliy Majlisiga taqdim etilgan
hujjatlar bir qismidir. Bundan tashqari hujjatlar to‗plamiga quyidagilar
kiradi:
- joriy yilning o‗tgan davrida respublikaning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishi to‗g‗risidagi ma‘lumotlar;
- kelgusi yil uchun ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish prognozi;
- O‗zbekistondagi konsolidatsiyalangan moliyaviy balans;
346
- rivojlanishning asosiy ijtimoiy-iqtisodiy muammolari (vazifalari)
ro‗yxati, ular O‗zbekiston hukumati siyosatida hal etiladi;
-
kelgusi
yilda
davlat
byudjeti
mablag‗lari
hisobidan
moliyalashtiriladigan davlat maqsadli dasturlar ro‗yxati;
- kengaytirilgan nomenklatura bo‗yicha davlat ehtiyojlari uchun
mahsulotlarni yetkazib berish ro‗yxati va hajmi;
- davlat sektorining rivojlanishini prognozlashtirish.
Shu bilan birga, O‗zbekiston hukumati belgilangan vazifalarni
muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun zarur bo‗lgan qonun loyihalarini
taqdim etadi.
Iqtisodiy obyektlarni prognoz qilishning ikkita asosiy printsipi mavjud:
genetik va teleologik.
a) Genetik yondashuv obyektning rivojlanish tarixini tahlil qilishga
asoslangan bo‗lib, rivojlanish xususiyatlarini belgilovchi asosiy omillarni
belgilaydi. Shu asosda kelajakda prognoz qilinadigan obyektning holati
to‗g‗risida xulosalar olinadi. Ushbu yondashuvda ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish maqsadlari alohida rol o‗ynaydi. Ushbu yondashuvni
mamlakatimizda eng taniqli vakili N.D. Kondratiev o‗zining «uzoq
to‗lqinlar» nazariyasini e‘lon qildi.
b) maqsadli yondashuv (yunon tilidan - maqsad) iqtisodiyotda ro‗y
berayotgan jarayonlarning faol ishtirokchilariga xosdir. Ushbu obyektning
rivojlanishining maqsadli parametrlari va vazifalarga yaqinlashuv
darajasiga
asoslangan.
Iqtisodiyotni
prognozlashtirishda
ushbu
yondashuvning eng ko‗zga ko‗ringan vakili va himoyachisi S.G. Strumilin
hisoblanadi.
Mintaqa uchun keng qamrovli iqtisodiy prognozni ishlab chiqish ikkita
maqsadga ega. Birinchidan, u mintaqaning hukumatiga iqtisodiy va
ijtimoiy siyosat sohasida qaror qabul qilish uchun ma‘lumot beradi.
Ikkinchidan, uning ko‗rsatkichlari mintaqaning davlat byudjeti loyihasi
ko‗rsatkichlarini ishlab chiqish uchun asos bo‗lib xizmat qiladi.
Davlat prognozi mamlakat va uning subyektlarining tegishli ijro
etuvchi organlari taqdim etgan ma‘lumotlarga asoslanadi. Asosiy axborotni
taqdim etish organi - hududiy organlar tarmog‗i orqali birlamchi axborot
to‗playdigan Davlat statistika qo‗mitasi uni umumlashtiradi va rasman
e‘lon qiladi. Boshqa vazirliklar va idoralar o‗zlarining vakolatlari (Monetar
sohasida - Markaziy bank, byudjet ijrosi - Moliya vazirligi, bojxona
347
statistikasi bo‗yicha - Davlat bojxona qo‗mitasi va boshqalar) bo‗yicha
axborotni taqdim etishga mas‘uldirlar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
