A burxanov, O. Sattorqulov, G‗. Berdiyev, D. Eshpulatov mintaqaviy iqtisodiyot darslik

 
13.3. Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishini strategik 
rejalashtirish 
Mintaqa uchun strategik rivojlanish rejasi - mintaqaning rivojlanish 
sohasidagi faoliyatining turli jihatlarini bir-biri bilan o‗zaro bog‗laydigan 
boshqaruv hujjatidir.
Bunday rejani tayyorlash quyidagilarni o‗z ichiga oladi:
• hududni rivojlantirish maqsadlarini belgilash;
• maqsadlarga erishish yo‗llarini aniqlash;
• amalga oshirilishi muvaffaqiyatga erishishga imkon beradigan 
potentsial imkoniyatlarni tahlil qilish;
• tanlangan hududlarda harakatni tashkil qilish usullarini ishlab chiqish;
• resurslardan foydalanish usullarini aniqlash. Mintaqaning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishining strategik rejasi uning ma‘muriyati va mintaqa 
jamoatchiligini birgalikda ishlashga imkon beradi. 
Bu nafaqat ma‘muriyatning hujjati, balki mintaqaviy rivojlanish 
jarayonining barcha subyektlari, jumladan, xo‗jalik yurituvchi subyektlar 
va siyosiy jarayonda ishtirok etuvchi shaxslarning hujjatlari. Bu mintaqaviy 
ma‘muriyatdan viloyat ishbilarmonlari va tadbirkorlariga qaratilgan 
yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan ko‗rsatma emas, balki iqtisodiy faoliyatning 
barcha agentlari ishtirokida ishlab chiqilgan muhim jihat.
Mintaqaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining strategik rejasining 
asosiy xususiyatlari quyidagilarni o‗z ichiga oladi:
• mintaqaviy iqtisodiyotning kuchli va zaif tomonlarini ta‘kidlab, 
birinchi navbatda odamlar uchun yaxshi yashash sharoitlarini yaratish 
bo‗yicha 
mintaqaning 
raqobatdosh 
afzalliklarini 
mustahkamlash, 
rivojlantirish va shakllantirishga intilish; 
• mahsulot va xizmatlar ishlab chiqaruvchilariga, investorlar, 
ma‘muriyat va aholi uchun kelgusidagi rivojlanish tafakkuriga asoslangan 
qarorlar qabul qilishda yordam beradigan qisqa g‗oya va tamoyillar;
• barcha mintaqaviy kuchlarning hamkorligi. Rejalashtirilgan 
tadbirlarni amalga oshirish uchun ma‘muriyatning harakat rejasining 
tarkibiy qismi mintaqa uchun strategik rivojlanish rejasining bir qismi 
bo‗lishi kerak.

---

351
Mintaqa uchun strategik rivojlanish rejasining asosiy maqsadi 
mintaqada aholi turmush darajasi va sifatini oshirishdan iborat.
Ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyasining asosiy tarkibiy qismlari 
quyidagilar bo‗lishi kerak:
- tarkibiy, ilmiy, texnik va investitsiya siyosatiga qaratilgan;
- iqtisodiyotni isloh qilishda ijtimoiy muammolarni hal qilish;
- iqtisodiyotning real sektori biznesini rag‗batlantirish.
Iqtisodiy siyosatning asosiy yo‗nalishi - mulkdorlarning o‗rta sinfini 
yaratishdir.
Iqtisodiyotning real sektorida tadbirkorlik faoliyatini rag‗batlantirish 
sohasida eng muhim chora-tadbirlar quyidagilardan iborat: - eng kam 
kafolatlangan ish haqining qonun bilan belgilanishi, bu o‗z navbatida 
kasbiy mahoratning narxini aks ettiradi va mamlakatdagi eng past darajaga 
yo‗naltirilgan bo‗lishi kerak; Yagona tarif shkalasining parametrlarini eng 
past daraja miqdoriga muvofiqlashtirish;
- ish beruvchining ish haqini o‗z vaqtida to‗lashini kafolatlash;
- pullik ish haqini real inflyatsiya sharoitida sotib olish qobiliyatini 
saqlab qolish uchun aholi daromadlarini indeksatsiya qilish usuli va 
tartibini qonuniy belgilash;
- aholi tabiatini stratifikatsiya qilishni qisqartirish, aholi daromadlari va 
kambag‗allarning daromad darajasida noaniq darajada yuqori farqlarni 
bartaraf etish.
Mintaqaviy rivojlanishni indikativ rejalashtirish
O‗tish iqtisodiyotida mintaqada iqtisodiy faollikni faollashtirish davlat 
boshqaruvining an‘anaviy ma‘muriy-buyruqlar mexanizmlarini yangi 
demokratik tartibga solishning bozor shakllariga tezkor ravishda 
o‗zgartirishni nazarda tutadi.
Indikativ rejalashtirish - davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosat 
yo‗nalishlariga mos ravishda mintaqaning iqtisodiyotini rivojlantirish va 
rivojlanishini belgilovchi ko‗rsatkichlar tizimini shakllantirish jarayoni.
Indikativ reja ishbilarmonlik sektorini eng samarali rivojlanish 
yo‗llarini tanlashga qaratilgan vositadir. Bu belgilangan ko‗rsatkichlarga 
erishish uchun ijtimoiy va iqtisodiy jarayonlarga davlat ta‘sirining chora-
tadbirlarini ishlab chiqishni nazarda tutadi. Indikativ ko‗rsatkichlar 
ko‗rsatma emas. Bu cheklangan miqdordagi majburiy vazifalarni o‗z ichiga 
oladi va katta miqdordagi maqsadga qaratilgan.

---

352
Ijtimoiy-iqtisodiy 
rivojlanishning 
eng 
muhim 
ko‗rsatkichlari 
iqtisodiyotning dinamikasi, tuzilishi va samaradorligi, moliyaviy holati, pul 
muomalasi, tovar va qimmatbaho qog‗ozlar bozori, narxlarning o‗zgarishi, 
ish bilan bandligi, aholining turmush darajasi, tashqi iqtisodiy aloqalar va 
boshqalarni tavsiflovchi ko‗rsatkichlar hisoblanadi.
Mintaqada rejalashtirish obyekti o‗z hududida joylashgan sanoat 
kompleksidir va rejalashtirish maqsadi ishlab chiqarish ehtiyojlariga va 
ijtimoiy masalalarni hal etishga asoslangan holda ularning samarali va 
mutanosib rivojlanishini ta‘minlashdan iborat.
Mintaqa uchun keng qamrovli rivojlanish rejasini tuzishda, mintaqa va 
umuman, mamlakat iqtisodiyotining manfaatlari hisobga olinishi va aks 
etishi kerak. Mintaqa uchun indikativ rejani ishlab chiqishda, mehnat 
resurslari balansi, ilmiy va texnologik taraqqiyotning prognozi va uning 
ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlari, iqtisodiy samaradorlikni hisob-kitob qilish va 
eng muhim tovarlar va resurslarga ichki ehtiyojni hisobga olgan holda bir 
qator xujjatlar qo‗llaniladi. Bu mintaqada ijtimoiy rivojlanishning yakuniy 
ko‗rsatkichlarini, davlat va mintaqaviy buyruqlar ko‗rsatkichlarini, kvotalar 
va chegaralarni hisobga oladi. 
Mintaqaning indikativ rejasining xususiyatlarini belgilovchi omillar 
quyidagilardir: ishlab chiqarish va transport xarajatlari, hududiy xarajatlar 
strukturasining qat‘iyligi, ayrim tarmoqlarning harakatlanishi, transport 
xarajatlarini hisoblash.