А. Бурханов, К. Рахматов

стратегик
мақсадларда бирлашишди. 1781 йили, кейин эса 1787 
йили штатлар ўз федерал конституцияларини ишлаб чиқишди, яъни улар 
энди 
давлатчилик
асосида бирлашишганди. Кейин улар сафига Франциядан 
сотиб олинган Луизиана қўшилди. Россиядан Аляска сотиб олинди. 
Мексикадан «ҳудудлар», Испаниядан Антил ороллари тортиб олинди. 
Юз йилликлар мобайнида мустақил сиёсий ҳаёт кечириб келган 25 
немис мустақил давлатлари ва эркин шаҳарлари 1871 йили худди шу тарзда 
бирлашишди. Улар «абадий конфедерация» сифатида ягона Германияни 
ташкил этди. 

---

94
1867 йилда Шимолий Америкадаги уч инглиз вилояти (Канада, Янги 
Шотландия ва Янги Брауншвейг) «Канада номли ягона мустақил давлат»га 
бирлашди. 
Ҳозирги вақтда Россия, АҚШ, Бразилия, Ҳиндистон федератив 
давлатлар сифатида мавжуд. Одатда, федерация норматив шартнома асосида 
(бунга 1922 йили СССРнинг ташкил топиши мисол бўла олади) ёхуд 
конституция қабул қилиниши (1787 йили ташкил топган АҚШ мисол бўла 
олади) асосида вужудга келади. 
Конфедерация 
давлатларнинг шундай иттифоқидан иборатки, у қатъий 
муайян мақсадлар (сиёсий, ҳарбий, иқтисодий мақсадлар) йўлида шартнома 
ёки битим асосида тузилади ҳамда муваққат хусусиятга эга бўлади. 
Конфедерация кейинчалик ё федерацияга (АҚШ, Швейцария сингари) ўсиб, 
бирлашади ёхуд (Австрия-Венгрия каби) тарқалиб кетади. 
Конфедерацияни ташкил этувчи давлатлар халқаро ҳуқуқий му-
носабатлар субъектлари сифатида сақланиб қолиб, ўз фуқароликлари, 
ҳокимият органлари тизимига – бошқармалари, суд органларига эгалик 
қилишда давом этади. Улар ҳокимиятни мустақил бошқариб, ўз 
конституцияларига эга бўлади. Шунинг учун конфедерация даражасида 
қабул қилинадиган ҳужжатлар шу конфедерацияга кирувчи давлатлар олий 
органлари томонидан маъқулланиши шарт. Конфедерация аъзолари ўз 
мустақил даромад манбаларига эга бўлиб, унинг бир қисмини конфедерация 
бюджетига ўтказишлари мумкин. Конфедерация Қуролли Кучлари мазкур 
конфедерация аъзолари бўлган давлатлар ҳарбий қисмларидан ташкил 
топади ва уларнинг қарорлари асосида конфедерация қўмондонлиги 
ихтиёрига юборилади. 
Умуман, таъкидлаш лозимки, давлат ҳокимияти тузилиши биз юқорида 
кўрсатиб ўтган шакллардангина иборат, деб ўйлаш нотўғри бўларди. Дунё 
давлатлараро бирлашиш ва ошкора ҳуқуқий иттифоқларнинг кўплаб 
шакллари (шахсий ва реал уния
1
, вассаллик, сюзеренитет, миллатлар ва 
давлатлар ҳамдўстлиги, давлатлар ҳамжамияти)ни, доминионлар ва 

---

95
метрополиялар, савдо иттифоқлари, ҳарбий блоклар муносабатлари ва 
ҳоказоларни кўп кўрган. Бироқ булар энди давлатлар бирлашмаларга киради.