А. Бурханов, К. Рахматов

Федератив 
(лотинча «foedus» – иттифоқ, шартнома) 
давлат
– мураккаб 
давлат. Давлат ва ҳуқуқ фанида 
давлатларнинг шартнома ва қонуний 
тартибга солинган бирлашувини таъсис этишга асосланган иттифоқ 
федерация деб аталади. Демак, ўзаро бирлашишга интилувчи бир қанча 
мустақил давлатлар мавжуд бўлган жойдагина федерация ташкил 
этилиши мумкин. 
Кўпчилик (ҳатто сиёсатдонлар, юристлар, жамоат арбоблари ҳам) 
федерация нима эканлиги ҳақида жуда мавҳум тасаввурга эга. Шу муносабат 
билан биз тирихга мурожаат этиш мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз. 

---

93
Федерациянинг келиб чиқиши тарихини тахминан шундай тасаввур 
этиш мумкин: сиёсий жиҳатдан шаклланиб бўлган бир қанча кичик 
давлатлар мустақил яшашга интилишади, бироқ ташқи хавф-хатар ва ички 
қийинчиликлар 
улардан бошқа ўзига ўхшаш давлатар билан бирлашишни 
тақозо этаётгани
га ишонч ҳосил қилади. Шундай қилиб, улар мазкур 
бирлашув нималардан иборат бўлиши ҳамда қандай қонуний тартибда бу 
амалга оширилиши ҳақида шартнома тузиб, ягона давлатни барпо этади. Бу 
бирлашув, одатда, «абадий» деб эълон қилинади. 
Швейцарияда худди шундай воқеа содир бўлганди. У ерда кучли 
қўшниларга қарши кураш давомида дастлаб, 1321 йили Ури, Швиц, 
Нидвалден 
ва 
Обвалден 
деб 
номланган 
кичик 
давлатлар 
(кантонлар) 
стратегик
мақсадларда бирлашишди ва кейинчалик «иттифоқ 
ёрлиғи»ни ёзишди. 1332 йили улар федерациясига Люцерн кантони қўшилди. 
1352 йили Цюрих, Гларус ва Цуг федерацияга бирлашди. 1353 йили Берн 
«абадий» қўшилди. 1415 йили Ааргау кантони Австриядан ажратиб олинди 
ва федерация таркибига киритилди. Шу йилдан бошлаб Швейцарияда ҳар 
йили ўтказиладиган федерал съездлар ўз ишини бошлади. 
Анча кейинроқ Америка Қўшма Штатлари худди шундай асосда 
бирлашдилар. Улар дастлаб бир-биридан мустақил 13 инглиз колониясидан 
иборат бўлиб, уларнинг ҳар бири ўзининг махсус сиёсий ва конституциявий 
тарихига эга эди. 1775 йили бу колониялар Англияга қарши 
курашда