yozgan. U z o ‘r ta ijim o n bo 'lib , M u h a m m a d M irx o n d n in g “ R avzat us-
safo” asari taijim asini h a m boshlab bergan va uning birinchi jildini tarjim a
qilib tugatgan edi.
O gahiy h a m asli Kot q ishlog‘idan. M u n is n in g jiyani va u n in g q o i i d a
tarbiya to p g an . Yaxshi o ‘qib,
turli fanlarni, xususan tarix va a d ab iy o tn i
c h u q u r egallagan. M u n isn in g vafotidan (1829) keyin saroyni ta rk etib,
o ta kasbi — m iroblik bilan kun kechirgan. U 1847-yili vafot etgan.
O gahiy h a m iste’dodli shoir, yirik tarixnavis o lim va m o h i r ta rjim o n
sifatida shuhrat topti. U to g ‘asi M unis boshlagan “ Firdavs u l- iq b o l”
asarini oxiriga yetkazdi. U n d a n
tashqari, “ Riyoz u d - d a v la ” ( “ D a v la tn in g
jannat b o g ‘i” ), “ Z u b d a t ut-tav o rix ” ( “T a rix la rsa rasi” ), “J o m i ’ ul-voqeoti
s u lto n iy ” ( “ S u lto n v oqealarining m a jm u a s i” ) va “ G u ls h a n u d - d a v l a t ”
( “ Davlat g u ls h a n i” ) kabi tarixga oid asarlarni h a m yozgan.
Bulardan tashqari, Ogahiy zabardast taijim on sifatida 19 asarni o 'z b e k
tiliga taijima qilgan bo'lib, ularning ichida M u h a m m a d Mirxondning “ Ravzat
us-safo” , Sharafuddin Ali Yazdiyning “Z a fa rn o m a ” , N izo m u d d in A h m a d
Hiraviyning “Tabaqoti Akbariy” kabi ulkan tarixiy asarlari h a m bor.
M u n is va O gahiyning tarix sohasidagi eng katta ilmiy ishi “ Firdavs
u l - i q b o l ” a s a r i n i n g y a r a t i l i s h i e d i. K i t o b d a X o r a z m n i n g q a d i m
z a m o n la r d a n to Q o 'n g 'i r o t s u lo la sid a n 1 c h iq q a n A llohqulixon (1825—
1842) z a m o n ig a c h a b o 'lg a n tarix d an b a h s yuritadi.
“ Firdavs u l-iq b o l” asari m u q a d d im a va besh b o b d a n iborat. 1806-yili
boshlangan va 1840-yili yozib t a m o m la n g a n .
M u q a d d im a d a E ltu zarx o n nom iga h a m d - u sa n o o'qiladi, M u n is n in g
xon xiz m atiga kirish sabablari aytiladi va asar mundarijasi keltiriladi.
Asarning I—II boblari islom iyatdan avval o 'tg a n p a y g 'a m b a rla r, eski
tarix kitoblarida t u r k - m o 'g 'u l qabilalarining ajdodi hisoblangan Yofas
ibn N u h va Q o 'n g 'i r o t am irlarining ilk tarixiga bag'ishlangan.
U ch in c h i bobda Burtajon va Chingizxon tarixi, M o 'g 'u l
imperiyasining
C h in g is x o n z a m o n i d a n t o O ltin O ' r d a xoni B e rd ib e k ( 1 3 5 7 —1361)
davrigacha b o 'lg a n tarixi bay o n etilgan.
T o 'r t i n c h i b o b X o r a z m n in g S h a y b o n iy la r davri ( 1 5 1 1 — 1804)dagi
ijtimoiy-siyosiy tarixi haqidadir.
Beshinchi b o b Xiva xonligining 1804— 1825-yillar orasidagi ijtim oiy-
siyosiy tarixini o 'z ichiga oladi.
M u n is va O gah iy n in g m a z k u r asarining asosiy aham iyati s h u n d a k i,
1 Q o ‘n g ‘iro t s u lo ia s i- X o r a z m n i 1 8 0 4 - 1 9 2 0 -y illa r o ra sid a id o ra q ilg a n su lo la . A so sc h isi
E ltu z a rx o n ( 1804— 18 0 6 -y y .).
226
u n d a X o r a z m n in g qariyb 300 yillik (1511 — 1825) tarixi yaxlit, x ro n o lo g ik
tartibda bayon etilgan. Asar turli mavzudagi daliliy m a ’lumotlarga
nihoyatda
boy. K itobda, m a s a la n , X o r a z m (Xiva xonligi) o ‘ram id a istiq o m at qilgan
tu rk m a n , qoraq alp o q va q o z o q xalqlari va ularning m a m lak atn in g ijtimoiy-
siyosiy h ay o tid a tu tg a n o ‘m i, k a tta y er egaligi,
m e h n a tk a s h xalq ahvoli,
soliq va ja rim a la r, xiroj, z a k o t, p e sh k a sh , ta n s u q o t va h o k a z o , o ‘n t o ‘rt
urug‘ning tarqatib yuborilishi, 1714, 1722—1723 va 1768-yillari sodir bo'lgan
ocharchilik va qahatchilik, X o ra z m shaharlari U rg an ch , K ot, Vazir,
Yangi
sh ah ar, Tirsak, G a n d u m k o n , H azo rasp , S h a hobodlarning u m u m iy ahvoli,
t u r k m a n l a r va o 'z b e k l a r n i n g e t n i k ta rk ib i, Xiva x o n lig in in g b o s h q a
m a m la k a tla r, x ususan, E ro n , Buxoro xonligi va Rossiya bilan b o 'lg a n
iqtisodiy va siyosiy m u n o s a b a t l a r i xu su sid a q im m a tli m a ’l u m o t l a r n i
uchratamiz.
“ Firdavs u l- iq b o l” asari tarixchilar to m o n id a n kam o 'rganilgan. U n in g
q o ' l y o z m a n u s x a la r i O 'z b e k i s t o n , R o ssiy a va b o s h q a m a m l a k a t l a r
kutubxonalarida saqlanadi. U sh b u asarning inglizcha tarjimasi
Yuriy Bregel
t o m o n i d a n 1999-yili L ey d en sh a h rid a bosib chiqargan.
Do'stlaringiz bilan baham: 
