A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

6 .3 .2 . «Zubdat ul-asar»
“ Z u b d a t u l - a s a r ” ( “ S o l n o m a l a r sari” ) n o m li t u r k i y - o ‘zbek tilidagi 
ta rix iy a s a r n i n g m u a llif i A b d u l l o h N a s r u l l o h i y yo k i A b d u l l o h ibn 
M u h a m m a d ibn Ali N a s ru llo h b o 'lib , u XV a srn in g ikkinchi yarm i va
XVI asrning b irin c h i y a r m id a o 't g a n balxlik tarixnavis olim dir.
T a rix c h i X V a s r n i n g 8 0 —9 0 - y illa r id a Balx h o k i m i T e m u r i y z o d a
B a d i u z z a m o n M i r z o n i n g x i z m a t i d a b o 'l g a n . H i r o t S h a y b o n i y x o n
t o m o n i d a n 1507-yili ishg'o l etilg a n d a n keyin u n in g x izm atig a kirgan. 
1510-yili M u h a m m a d Shayboniyxon halok b o 'lg a n id a n keyin, unin g o'g'li 
M u h a m m a d T e m u r S u lto n h uzuriga, S a m a r q a n d g a kelgan.
B o b u r M irz o 1511 -yili S a m a rq a n d g a k elg an id a A b d u lla N asru llo h iy
S h ay b o n iy S u lto n la r bilan T o s h k e n tg a kelgan va S u y u n c h x o ja x o n n in g
xizmatiga kirgan. O r a d a n k o 'p o 't m a y tarixchi Suyun ch x o jax o n n in g o'g'li, 
S h o h ru h iy a h o k im i Keldi M u h a m m a d nom i bilan h a m m a s h h u r , Sulton 
M u h a m m a d n i n g x iz m a tig a yollangan va 1525-yili u n in g to p sh irig 'i bilan 
o 'z in in g “ Z u b d a t u l - a s a r ” n o m li kitobini yozgan.
“ Z u b d a t u l - a s a r ” u m u m i y tarix y o 'n a l i s h i d a y o z ilg a n va q a d i m
z a m o n la r d a n t o 1525-yilgacha m u s u lm o n m a m la k a tla r id a yuz bergan 
ijtim oiy-siyosiy v o q e a la rn i q isq a c h a bayon qiladi. A sar II qism , fasldan 
iborat b o 'lib , u n in g oxirgi II qismi yangi hisoblanadi. U n d a XVI asrning 
birinchi c h o ra g id a X u r o s o n va M o v a r o u n n a h r d a s o d ir b o 'lg a n v o q ealar 
b irm u n c h a keng yoritilgan. Ayniqsa, Shayboniy sultonlar S uyunchxojaxon, 
K o 'c h k in c h ix o n , J o n i b e k S u lto n , U b a y d u lla x o n , M u h a m m a d T e m u r
Sulton bilan B ob u r M irzo va uning siyosiy ittifoqchilari Safaviylar o'rtasida 
M o v a r o u n n a h r u c h u n d a v o m etgan qurolli kurash, S u y u n ch x o jax o n bilan 
Sulton S aidxon o 'rtaisd ag i 1512— 1514-yillardagi to j-u taxt u c h u n bo'lgan 
k u r a s h va F a r g ' o n a n i n g S h a y b o n i y l a r t o m o n i d a n q a y t a d a n
b o'ysundirilishi, S h a y b o n iy la rn in g 1514, 1520, 1524-yillarda X u ro so n
ustiga qilgan h arb iy yurishlari va Balxning 1526-yili b o 'y su n d irilis h i, 
S h ay b o n iy la rn in g q o z o q sultonlari, xususan Q o s in ix o n (1511 —1523-yy.)
221

---

o ‘rtasida Sirdaryo b o ‘yida joylashgan Yassi, Savron, S u z o q , S a y ra m va 
b o sh q a s h a h a rla r u c h u n olib borilgan kurashlar tarixi b i r m u n c h a keng 
bayon etilgan.
U shbu qim m atli asarning faqat ikkita q o 'ly o zm asi s a q d a n ib qolgan 
b o 'lib , biri T o s h k e n t d a , S h a r q s h u n o s lik in s titu tid a ( l n v . № 6 08) va 
ikkinchisi S a n k t-P e te rb u rg d a g i R F FA S h a rqshunoslik instituti s h a h a r
b o 'lim id a (D .1 0 4 raqam i ostida) saq lan m o q d a.*