A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

6.2.
 
Tezligi chastotali rostlanuvchi elektr yuritma. 
Asinxron motor tezligini chastotali rostlash imkoniyati – iste‘mol 
kuchlanishi chastotasini o‗zgartirish bilan rostlash – stator elektrmagnit maydoni 
aylanish tezligining iste‘mol kuchlanish chastotasiga proporsionallik shartlaridan 
kelib chiqadi. 
(6.2) 
Iste‘mol kuchlanishi chastotasi qyimatini o‗zgartirish bilan motor Ф
1
magnit oqimi 
o‗zgarishini ham inobatga olish kerak. 
Ф
1
 = 
,
(6.3) 
Shuning uchun aksariyat hollarda iste‘mol kuchlanishini o‗zgartirish bilan 
birga uning amplitudasi ham rostlanishi kerak. Chastotani nominal qiymatdan 
pastga tushirilganda kuchlanishni rostlash zarurati quyidagilarga asoslanadi: 
chulg‗amlar qarshiligining kamayishi bilan magnitlanish toki orta boshlaydi, bu 
esa motor magnit o‗tkazuvchilarining to‗yinishiga va qizishiga olib keladi. 
Kuchlanishni rostlashni shunday amalga oshirish kerakki, unda motor sirpanishi 
minimal qiymatga ega bo‗lsin. 
Qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motorni chastotali rostlash bilan 
ishlatish uchun uni UZ chastota o‗zgartirgich yordamida U
t
va f
t
parametrlarga ega 
bo‗lgan iste‘mol manbasiga ulanadi (6.2 - rasm). hozirgi paytda chastota 

---

171 
o‗zgartirgichlar sifatida asosan yarimo‗tkazgichli chastota o‗zgartirgichlar 
ishlatiladi. 
6.2 - rasm. Chastota o‘zgartirgich orqali ta’minlanadigan asinxron motorni 
ulash sxemasi 
Chastotali rostlashda S
j 
nisbiy sirpanishning qiymati rotor aylanishi tezligi 
va aylanuvchi elektrmagnit maydoni tezliklari farqiga hamda absolyut sirpanish 
S
abs.
= ω
0
– ω ga, shuningdek iste‘mol kuchlanishi chastotasi f
1*
nisbiy qiymatiga 
bog‗liq bo‗ladi. 
,
(6.4) 
(6.5) 
Buyerda f
1j
; ω
0j 
; S
j
– stator kuchlanishi chastotasi rostlanuvchi qiymatlari va 
maydon aylanishi tezligi hamda sirpanishning shunga mos qiymatlari. f
1n
va ω
0n
– 
stator chastotasi va maydon tezligi nominal qiymatlari (pasport bo‗yicha). (6.2) ni 
inobatga olsak,
. (6.6) 

---

172 
Chastotali rostlashda elektr mexanik xarakteristikalarini tahlil qilish uchun 
motorni T simon almashtirish sxemasini ko‗rib chiqamiz (6.3 - rasm). Avval 
keltirilgan almashtirish sxemasidan farqli ravishda ushbu berilgan holatda 
motorning reaktiv qarshiligi iste‘mol kuchlanish chastotasiga bog‗liq bo‗ladi va 
chastota o‗zgartirishi bilan o‗zgaradi deb hisoblashga to‗g‗ri keladi. 
x
1j
 – x
1n
 · f
1*
 ; x
µj
 = x
µn
 · f
1*
 ; 
(6.7) 
x
2
 – x
2n
 · f
1*
 ; x
k
 = x
kn
 · f
1*
 .