A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

 
 

---

247 
9.3 Mexanik va elektrik parametrlar datchiklari. 
Elektr yuritmalarning avtomatik boshqaruv tizimlarida asosan 4 ta 
ko‗rinishdagi datchiklar ishlatiladi: tezlik datchiklari, holat datchiklari, tok 
datchiklari va kuchlanish datchiklari. 
Ishlash prinsipiga ko‗ra datchiklar analogli va diskretli turlarga bo‗linadi. 
Analogli datchiklarda o‗lchanishi kerak bo‗lgan kattalik datchikda praporsionol 
ravishdagi elektr signaliga aylanadi. Diskret datchiklarda esa bu kataliklar raqamli 
yoki impulsli signalga aylanadi. 
Tezlikning analogli datchiklari taxogeneratorlardir. Ular kichik o‗lchamli 
generatorlar bo‗lib, dvigatel valiga o‗rnatiladi. Aksariyat xollarda elektrmagnit 
qo‗zg‗atishli PT turidagi yoki doimiy magnitlardan qo‗zg‗atishli ET turidagi 
o‗zgarmas tok toxogeneratorlari qo‗llaniladi. Toxogeneratorlar konstruksiyalarida 
kichik tezliklarda chiqish kuchlanishning pulslanish darajasini pasaytirish choralari 
ko‗riladi. Toxogeneratorlarning chiqish kuchlanishi 
o‗z valini aylanish 
yo‗nalishini bildiradi. Toxogeneratorlarga qo‗yiladigan asosiy talab ular 
xarakteristikasining 
chiziqli bo‗lishidir. 
Zamonaviy avtomatlashtirilgan elektr yuritma tizimlarida tezlikni sozlash 
diapazoni katta bo‗lganda taxogeneratorlarning aniqlik darajasi yetarli bo‗lmasligi 
mumkin. Yuqori aniqlikda ishlaydigan elektr yuritmalar uchun raqamli tezlik 
datchiklari ishlatiladi [12]. 
Raqamli datchiklar ikki asosiy qisimdan iborat: valning burilish burchagini 
impulslar soniga aylantiruvchi impulslar datchigi va impulslar xisoblagichi – kod 
o‗zgartirgichi. Impulslar chastotasi 
valning aylanish tezligini proporsional 
bo‗ladi: 
(9.1.) 
Bu yerda, 
- val bir aylanishidagi impulslar soni. 

---

248 
Impulslar datchigi fotoelektrik kodli disk asosida yoki induktor asosida 
bajarilishi mumkin. Xar ikkala variantda ham datchik ikki xil impuls ishlab 
chiqaradi. Bu impulslar faza bo‗yicha 
ga siljigan bo‗ladi. Bu siljish esa 
burchak tezligini aniqlashda ishlatiladi. 9.4 - rasmda impulslarning fotoelektrik 
datchiklari ish prinsipi keltirilgan.