A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

burchakka bog‘liqligi (
 = 1 bo‘lganda). 
Harakat rejimiga (
= 1 bo‗lganda) mos keladigan vektorlar oqimining 
fazoviy diagrammasini ko‗rib chiqamiz. Aytaylik ushbu paytda VT3 va VT4 
tranzistorlar yoqilgan bo‗lsin (6.23 - rasmdagi sxemaga qarang). Unda tok B 
fazasi chulg‗ami orqali o‗tadi va teskari yo‗nalishda A fazasi chulg‗ami orqali 
o‗tadi. Stator magnit xarakat kuchi umumlashtiruvchi vektori fazada F
3
holatini 
egallaydi (6.25 - rasmga qarang). Agar bu paytda rotor 6.26 - rasmda 
ko‗rsatilgan holatni egallasa, unda motor (6.27) ga asosan maksimal moment 
qiymatini oladi, uning ta‘sirida esa rotor soat strelkasi yo‗nalishi bo‗yicha 
buriladi. burchakning kamayishi bilan moment ham kamayib boradi. Rotor 
30
0
ga burilganda, 6.24 - rasmdagi grafikka asosan motor fazalaridagi tokni 
statorning magnit harakat kuchi umumlashgan vektori F
4
holatni egallaydigan 
qilib qayta ulanadi. (6.25 - rasmga qarang). Buning uchun VT3 tranzistori 
o‗chirilib VT5 tranzistori yoqilishi kerak. Undan keyin tranzistorlarni tartib 
raqamlari oshib borish ketma – ketligida o‗chirib – yoqib boriladi. 

---

205 
6.25 - rasm. Motor fazalarini qayta 
ulashda stator magnit harakat 
kuchining fazoviy diagrammasi 
6.26 - rasm. Harakat rejimidagi 
oqimlarning fazoviy diagrammasi 
Fazalarni DR rotor holati datchigi orqali boshqariladigan VT1 –VT6 
tranzistorli kommutator qayta ulaydi; bunda 
burchak 90
0
± 30
0
oraliqda 
ushlanadi, bu esa kamroq pulsatsiyali maksimal moment qiymatiga mos keladi. 
= 1 bo‗lganda rotor bir marta aylanganda 6 ta qayta ulanish amalga oshirishi kerak. 
Buning yordamida stator magnit ta‘sir kuchlari to‗liq bir marta aylanadi (6.25 - 
rasm). Qutb juftliklari soni birdan ko‗p bo‗lganda stator magnit ta‘sir kuchlarining 
vektori va unga mos ravishda rotorning burilishi 360 / 
gradusga teng bo‗ladi. 
Magnit qiymatini rostlash stator magnit ta‘sir kuchi kattaligini o‗zgartirish 
yo‗li bilan amalga oshiriladi, ya‘ni stator chulg‗amidagi tok qiymatini o‗zgartirish 
bilan. 
I
1
 = 
,
(6.28) 
Bu yerda, 
– stator chulg‗ami qarshiligi. 
Motor oqimi doimiy bo‗lgani uchun statorning ikki ketma – ket ulangan 
chulg‗amlaridagi E.YU.K. E
ya 
rotor tezligiga proporsional bo‗ladi. Stator 
zanjirlari uchun elektrik muvozanat tenglamasi quyidagicha bo‗ladi: 
 = kF
2
 · ω + 2I
1
 · R
1
 + 2L
1
.
(6.29) 
Bu yerda L
1
– stator chulg‗ami induktivligi. 

---

206 
Kalitlar o‗chirilganda stator chulg‗amlaridagi tok birdan yo‗q bo‗lmaydi, 
balki teskari diodlar va filtrli kondensator C bilan tushadi. 
Natijada, motor iste‘mol kuchlanishini rostlash bilan stator toki va motor 
momentini rostlash mumkin bo‗ladi: 
M = k
M
Ф
2
I
1
.
(6.30) 
(6.28 – 6.30) ifodalar mos ravishdagi o‗zgarmas tok motorlari ifodalariga 
mos kelishini ko‗rish mumkin. Buning natijasida berilgan sxemadagi ventilli 
motorning mexanik xarakteristikalari Ф = const bo‗lgandagi mustaqil qo‗zg‗atishli 
o‗zgarmas tok motori mexanik xarakteristikalari singari bo‗ladi. 
Ko‗rilayotgan sxemada ventilli motor iste‘mol kuchlanishini o‗zgartirish 
keng impulsli rostlash yo‗li bilan amalga oshiriladi. VT1 – VT6 tranzistorlarning 
yoqilgan holati davrida R
eg
rostlagich yordamida tranzistorlarning impuls 
chuqurligini o‗zgartirish bilan motor statori chulg‗amiga beriladigan 
kuchlanishning o‗rtacha qiymatini rostlash mumkin. 
Tormozlanish rejimini amalga oshirish uchun tranzistorli kommutator ishi
algoritmini shunday o‗zgartirish kerakki, unda stator magnitli xarakat kuchi vektori 
rotor oqimi vektoridan ortda qolsin. Buning uchun U
1
qiymatini U
1 
ya
gacha 
o‗zgartirish kerak. Unda motor momenti manfiy bo‗lib qoladi. O‗zgartirgich 
kirishida boshqarilmaydigan to‗g‗rilagich o‗rnatilgani uchun, ushbu sxemadagi 
tormozlanish energiyasini tarmoqqa rekuperatsiya qilishning iloji yo‗q. 
Tormozlanishda filtr kondensatori C qisman zaryadlanadi. Kondensatorlardagi 
kuchlanishni cheklash razryadlash qarshiligini VT7 tranzistori orqali ulash yo‗li 
bilan amalga oshiriladi. Shunday qilib tormozlanish energiyasi razryadlash 
qarshiligiga singdiriladi. 

---

207