A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

6.22
 
- rasm. Ikki ta’minotli motorning mexanik xarakteristikalari 
 
Ventilli kaskad va ikki ta‘minotli motor sxemalarining asosiy afzalligi berilgan 
diapazonda tezlikni saqlashdagi yuqori F.I.K. ning saqlanib qolishidir. Odatda 
rostlanadigan asinxron motorlarning bu tizimlari rostlash diapazonining 
chegaralangan qiymatiga ega, ya‘ni 2:1 gacha. Shuning uchun bu tizimlar 
asosan baquvvat (250 kW dan katta) turbomexanizmlar uchun (ventilyatorlar, 
nasoslar) ishlatiladi. 
6.6. Ventilli motor. 
Ventilli motor deganda sinxron mashina konstruksiyasiga o‗xshash 
o‗zgaruvchan tok motori, ventilli o‗zgartirgich va motor rotori holatiga 
elektrmotor chulg‗ami zanjirlarni ulash uchun xizmat qiladigan boshqaruv 
tizimlaridan tashkil topgan rostlanadigan elektr yuritma tizimi tushuniladi.
Bu ma‘noda ventilli motor o‗zgarmas tok motoriga o‗xshash bo‗ladi. Unda 
kollektorli kommutator yordamida qo‗zg‗atish qutblari ostida yotgan yakor 
chulg‗amining o‗rami ulanadi. 
O‗zgarmas tok motorlarning bir qancha jiddiy kamchiliklari mavjud, ayniqsa 
cho‗tka – kollektorli apparatining mavjudligi qator noqulayliklarni keltirib 
chiqaradi. 
1.
Kollektor apparatining ishonchsizligi, va davriy ravishda ta‘mir talabligi. 

---

202 
2.
Yakordagi kuchlanishi qiymatining va oqibatda o‗zgarmas tok motori 
quvvatining cheklanganligi. Bu esa ularni katta quvvatli yuqori tezlikli 
yuritmalarda qo‗llashani cheklaydi. 
3.
O‗zgarmas tok motorlari zo‗riqish qobiliyatining va yakor tokini 
o‗zgartirish tempining cheklanganligi. Bu esa yuqori dinamik elektr 
yuritmalar uchun salbiy ta‘sir etadi. 
Ventilli motorda yuqorida sanalgan kamchiliklar bo‗lmaydi, chunki bu yerda 
cho‗tka – kontaktorli kommutator kontaktsiz kommutatorga almashtirilgan 
va katta quvvatli yuritmalar uchun ularning tiristorli turlari kichik quvvatli 
yuritmalar uchun (200 kW gacha) tranzistorli turlari ishlatiladi. Shunga 
binoan konstruksiyasi sinxron mashina bazasida yaratilgan ventilli 
motorlarni ko‗pincha kontaktsiz o‗zgarmas tok motorlari deyiladi. Ventilli 
motor boshqarilishi bo‗yicha ham o‗zgarmas tok motorlariga o‗xshash, ya‘ni 
uning tezligi beriladigan o‗zgarmas kuchlanish qiymatini o‗zgartirish bilan 
rostlanadi. Rostlash sifatlarining yaxshiligi ventilli motorlarni turli mashina 
va mexanizmlarning yuritmalarida keng ko‗lamda ishlatish imkonini beradi.