A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

8.1 - rasm. Rostlash tizimining o‘tish tavsifi 
O‗tkinchi jarayoni vaqti t
όj
, Y- rostlanadigan parametr kiradigan vaqt va u Y
vaz.
qiymatlarining ruxsat etilgan og‗ishlar zonasida qoladi. Odatda elektr yuritma 

---

222 
tizimlarida bu zona rostlanadigan parametrning ±2% dan ±5% gacha qiymatni 
tashkil qiladi. 
Berilgan t
ό
qiymatgacha o‗sib borish vaqti – rostlanadigan Y parametrlar 
birinchi marta berilgan qiymatga erishish vaqtidir. 
Qayta rostlash 
- maksimal rostlanadigan qiymatning 
berilgan qiymatdan oshib ketish darajasini bildiruvchi ko‗rsatkich bo‗lib % larda 
aniqlanadi. 
O‗tkinchi jarayonining bu sifat ko‗rsatkichlari rostlanadigan tizimga 
pog‗onali boshqaruv yoki axborot ta‘sirlari ko‗rsatilgan holatlarda asqotadi. 
O‗tkinchi jarayonini hisoblash va taxlil qilish uchun o‗tish funksiyasini 
topish kerak. Ya‘ni elektr yuritma parametrlarining (tezlik, moment, tok) vaqtga 
bog‗liqlik funksiyasini topish kerak. 
O‗tkinchi funksiyalari differensial formulalar asosida tasvirlanadi. 
Differensial tenglamalar tartib darajasi inersionallik soni bilan aniqlanadi. Quyida 
yuritma uchun xos asosiy inersionalliklar keltirilgan. 
Mexanik inersionlik kinetik energiyaning to‗planishi va qaytarilishi bilan 
bog‗liq; mexanik inersionlik kattaligi aylanma harakat uchun motor valiga 
keltirilgan inersiya momenti J
Σ
bilan aniqlanadi. O‗tkinchi jarayonini taxlil qilishda 
mexanik inersionlik vaqtining elektrmexanik doimiysi ko‗rinishida baholanadi 
T
M
= , (8.1) 
bu yerda: - elektr yuritma bikirligining absolyut qiymati
(ishora inobatga olinmaydi). 
Elektrmagnit inersionlik elektrmagnit maydonining energiya to‗plash va 
qaytarishiga bog‗liq bo‗ladi. Bu inersionlik vaqtning elektrmagnit doimiysi bilan 
baxolanadi 
T
e
 = ,
(8.2) 
Bu yerda Lva R – elektrmagnit tizimining induktivligi va aktiv qarishiligi. 

---

223 
Elektrostatik inersionlik elektrostatik maydonda energiyaning to‗planishi va 
qaytarilishi bilan bog‗liq bo‗lgan kattalik. Bu inersionlik vaqtning elektrostatik 
doimiysi bilan baholanadi 
T
s
 = RC
, (8.3) 
Bu yerda C – kondensator sig‗imi, R– zaryad- razryad zanjiri qarshiligi. 
O‗tkinchi jarayonini taxlil qiluvchi fazaviy soxalar inersonliklari ham 
mavjud. 
Agar inersionlik yo‗q yoki uning qiymati sezilarsiz darajada kichik deb 
qabul qilsak, o‗tish jarayoni bir laxzada yuz beradi. Real tizimlarda 
inrersionlikning mavjudligi o‗tish jarayonini cho‗zib yuboradi, chunki bu paytda 
turli ko‗rinishga ega bo‗lgan energiyani to‗planishi va keyingi bosqichga 
qaytarilishi yuz beradi, bu esa ma‘lum bir vaqt oralig‗ini talab qiladi.
Agar energiya oqimi bir yo‗nalishli bo‗lsa, unda o‗tish jarayoni, qiymati 
bo‗yicha o‗zgarmas ta‘sir qo‗yilganda, monoton xarakterga ega bo‗ladi. Masalan, 
o‗zgarmas tok motori qo‗zg‗atish chulg‗amiga kuchlanish berilganda undagi 
tokning oshishi jarayoni, (8.2. a - rasm). 
Chulg‗amga kuchlanish berilganda tokning vaqt bo‗yicha o‗sishi quyidagi 
defferensial tenglama bilan ifodalanadi: 
U = iR + L
, 
(8.2) formulani inobatga olganda bu ifoda quyidagi ko‗rinishni oladi: 
T
e
 + I = = I
turg
 .
(8.4) 
Bu yerda I
turg
– qo‗zg‗atish tokining egallangan qiymati. 
Operator shaklida, ya‘ni differensiallash belgisi 
ni 
p
operator bilan 
almashtiramiz 
i (T
e
p+1) = I
turg
 
. (8.5) 
bu tenglamani echimi quyidagicha bo‗ladi: 
i= I
turg
 - (I
turg
 – I
bosh
)e
–t/ Te
(8.6) 

---

224 
I
bosh
= 0 bo‗lganda 
-+i= I
turg
(1- e
–t/ Te
)
(8.7)