tab ib lar b u n d ay ah volni tuzatish ga ojiz edilar. 0 ‘lkada xalq sog‘lig‘ini
saqlash ishiga rah b arlik qiladigan b iro rta tash k ilo t y o ‘q edi. F aq at rus
o ‘lka m a ’m uriyatiga qarashli b a ’zi tibbiy m uassasalar b o r edi, xolos.
R uslar T urkistonni bosib olganlaridan so ‘ng h a r b ir shahar va kattaroq
q ishloqlarda o ‘z harbiy g arnizonlarini joy lashtirdilar.
S hu g arnizon larda
harbiy v ra ch lar b o r edi. B undan tash q ari k a tta ro q sh ah a rlard a harbiy
gosp itallar ochildi. A m m o, bu harbiy v ra c h la r va g o sp itta la r m ahalliy
a h o lig a tib b iy y o rd a m k o ‘rsa tm a sd ila r. K e y in ro q fu q a ro v iy tib b iy
m uassasalar h am paydo b o ‘la boshladi. B ular h am R usiyadan k o ‘chirib
o lib k e lin g a n f u q a ro la rg a tib b iy y o rd a m k o ‘rs a ta r d ila r . R a sm iy
m a ’lum o tlarg a k o ‘ra 1868-yilda T o sh k en td a 30 o ‘rinli harbiy lazaret
ochilgan. U 1870-yilga kelib, 400 o ‘rinli harbiy gospitalga aylantirilgan.
1870-yilda S am arqandda 15 o ‘rinli kasalxona ochilgan. 1873-yilda shunga
o ‘xshash kasalxona K a tta q o ‘rg‘on sh a h rid a b a rp o etilgan. 1883-yilda
T o sh k en td a ayo llar shifoxonasi (am bu lato riy asi) ochilgan . 1886-yilda
erkaklar shifoxonasi tashkil etilgan. Shu kabi am bulatoriyalar S am arqand
(1886-y.), A nidijon (1887-y.) va X o‘ja n d d a (1889-y.) ochilgan.
N iho yat,
1898-yilda T o sh k en tn in g Eski jo 'v a m avzeida sh a h a r aholisi u c h u n 20
o 'rin li kasalxona ochilad i. S o ‘ng bu n d ay k asalxo nalar S am arq an d , Xiva
va B uxoroda ham barp o etilgan edi. A m m o, bu kasalxonalar ju d a kichik
(10— 15 o 'rin li) va yetarli darajada jih o zlan m ag an m uassasalar edilar.
1874-yildaT oshkentda birinchi zam onaviy dorixona ochildi. U sh ahar
hokim iyati q aram o g ‘ida edi. S o‘ng xususiy do rix o n alar h&m paydo b o ‘la
boshladi. 1913-yilga kelib u larn in g soni 33 tag a yetdi. Bu k asalxona,
am b u lato riy a va d o rix o n a la r m u tla q o yetarli b o ‘lm asalar h am , u lam in g
o ‘lkada paydo b o ‘lishi tibbiyot olam id a ijobiy h odisa edi.
Bu yerda yan a
sh u n i k o ‘rsa tib o ‘tis h k e ra k k i, o 'l k a d a z a m o n a v iy s h ifo x o n a va
d o rix o n ala rn in g paydo b o ‘lishi m ahalliy tab ib larn in g faoliyatiga h am
o ‘z ijobiy ta ’sirini ko‘rsatdi. M asalan, ular kasallarni davolashda zamonaviy
d o rixonadan sotib olingan dorilardan ham foydalana boshladilar.
A m m o, tib b iy o t sohasidagi bu o 'z g a ris h la r Xiva xonligi va B uxoro
am irligi h u d u d id a am alga oshirilm adi. C h u n k i,
b u x o nlik lar rasm iy
jih a td a n m ustaqil hisoblanardilar. Bu xonliklarda eski q o nu n va q oidalar
o ‘zgarm ay saqlanib qolgan edi. H ayot eskicha davom etardi. T u rk isto n
o ‘lkasida yuz bergan siyosiy va iqtisodiy o ‘zgarishlar bu xonliklarga
yoyilmagan edi. Xiva va Buxoroda ochilgan ikki kasalxona faqat ramziy rol
o ‘y n a rd i, xolos. 0 ‘lkaga rus (O v ru p o ) v ra c h la rin in g kelish i ijobiy
aham iyatga ega b o ‘ldi. 0 ‘zbekiston h u dudida uchraydigan kasalliklar rus
soldatlari va R usiyadan k o ‘chirib olib keling an rus fuqarolari o ‘rtasida
ham tarq a la boshladi. X ususan,
u lar bezgak, rish ta, jo m o n ja ro h a t va
158
shularga o ‘xshash kasalliklar b ilan o g ‘riy boshladilar. H arbiy b o sh liq lar
b u n i k o ‘rib, g arn iz o n lard a xizm at qiluvchi vrachlarga bu k asalliklarni
o ‘rganish va so ld atlarn i u lard a n xoli qilishni b uy urdilar. V rach lar bu
ishga k irish d ila r va m u h im natijalarg a erishdilar. M asalan,
S am arq a n d
g arn iz o n in in g vrachi K .M .A fram ovich va Jizzax g arn izo n in in g vrachi
T .K lopotovskiy rish ta kasalligini tek sh irib , b u kasallikni m axsus gijja
(g elm in t) paydo q ilishini an iq lad ilar. T o sh k en t g arn izo n in in g v rachi
P .F.B orovskiy y om on jaro h at (L eishm anioz)ning q o ‘zg‘atuvchisini topdi.
Rus olim i K .I.S kiyabin yangi shistosom a gijjasini aniqladi. Bu kashfiyotlar
m u h im am aliy aham iy atg a ega edi. A m m o, u davrda
rus p o d sh o sin in g
T urkistondagi hokim i g en eral-g u b ern ato r bu kashfiyotlardan foydalanib,
o ‘lkada tarq a lg an k asalliklarni tu g atish n i xayoliga h am k eltirm asd i.
B in o b arin , m u stam lak ach i c h o r R usiyasining bizga k eltirgan tib biy oti
"dengizdan b ir to m ch i" edi, xolos.
