s u r’a tla r bilan rivoj to p d i, yangi q u rilish la r am alga oshirildi. M asalan,
X ivada b ir m adrasa, karvonsaroy, yopiq usuldagi suv quvuri b arp o etildi.
D e hqon chilik qilinadian yerlarda ikkita kanal qazildi.
A bulg‘ozixon o ‘zi bilim don kishi b o ‘lgani uch un ilm ahllarini q o ‘llab-
q uw atlardi. U larning b a’zilariga saroydan jo y berib, yaxshi m aosh to ‘lardi.
S aroydagi o lim la r q a to rid a c h u q u r b ilim li h a k im la r h am b o r edi.
A bulg‘ozixo n o lim lar bilan k o ‘p su h b atd a b o ‘lar va u larn in g yozgan
asarlari b ilan qiziq ardi. 0 ‘zi h am ilm nin g tu rli sohalariga oid asarlar
yozardi. M asalan, uning X orazm tarixiga oid asari m a ’lum .
A bulg‘ozixo n ayniqsa, tibb iy o t ilm i sohasid a c h u q u r b ilim li kishi
sifatida tanildi. A m m o, uning am aliy tibbiyot bilan shug‘ullangani m a ’lum
em as. S hunday b o ‘lsa ham , tibbiyot ilm ini yaxshi bilgan va bu sohaga oid
kitob h am yozgan. Kitobning n o m i "M anofi’al-inson" f K ishilaraa foydali
m aslahatlar") deb ataladi. Bu kitob h a m o ^ b e k tilid a yozilgan dastlabki
tibbiy asa rlard an biri edi. K itobj o ‘rt qism d an ibo rat. B irinchi qism da
oddiy (yakka) d o rilar, u larn i tayyorlash va foydalanish usullari bayon
etilgan. Ikkinchi qismi m urakkab dorilarga bag‘ishlangan. U nd a m urakkab
dorilarni tayyorlash va ulardan foydalanish usullari ko‘rsatilgan. U chinchi
qism da d orivor m o d d alar haqida um um iy m a ’lu m o t berilgan.
" M a n o fi’ al-in so n "n in g t o ‘rtin c h i q ism ida m u allif tib biy ot ilm in ing
n azariy va am aliy m asalalari h aq id a o ‘z fikr va m u lo h azalarin i bay on
etgan. B oshqa olim larning fikrlarini ham keltirgan. U m um an kitobda 124
xil kasallik, ularning alom atlari va m uolaja usullari ko'rsatilgan.
X V III asrda 0 ‘zbekistonda y ana bir taniqli hakim S aw id M uham m ad
H asrat yashagan. U asli M ashhadlik boMgan va o ‘sha yerda tabiblik bilim ini
olgan. S o ‘ng k o ‘p boshqa sh ah a rlard a yashab tabiblik qilgan, o lim lar
b ilan m u lo q o td a b o ‘lib o ‘z b ilim in i oshirgan. U m rin in g o xirid a M arv
shah rid a yashab, shu sh aharda vafot etgan.
Sayyid M u h am m ad H asrat b adiiy ad ab iy o t bilan h am q iziq q an ,
yaxshigina sh o ir b o ‘lgan. 0 ‘zining b a ’zi asarlarin i nazm bilan bayon
etgan. M asalan , uning "N azm i sihhat" nom li s h e ’riy asari m a ’lum .
K ito b d a h a r xil doriv o r o ‘sim lik lar bayon etilgan. B undan tash q ari h a r
xil jonzotlardan olinadigan dorilar haqida ham m a’lum ot bergan. M asalan,
tuxum , g o ‘sht, sut va h.k. U larni dorilik xususiyati ko'rsatilgan. Lekin bu
y erd a m u a llif asosan shu m o d d alarn in g issiqlik, sovuqlik va hokazo
xususiyatlari haq id a so ‘z y uritadi. M asalan, Sayyid M u h am m ad n in g
yozishicha, tovuq tuxum ining sarig'i issiqlik, oqi esa sovuqlik xususiyatiga
ega. M uskat yong‘og‘i issiqlik va quruqlik xususiyatiga ega.
S h u n d ay qilib, ash tarx o n iy la r d avrida m am lak atd a tib b iy o t b ir oz
rivoj to p d i va k o ‘pgina bilim li h ak im lar yetishib chiqdilar.
Do'stlaringiz bilan baham: