M ojandi b o sh q a a ’z o larn in g fu n k siy alarin i h am h a r to m o n la m a
teksh ird i. A m m o, bu m asalada xatoga h am y o ‘l q o ‘ygan edi. M o jan di
fiziologik ja ra y o n la r oddiy fizika — kim yoviy reaksiyalardan ib orat, deb
o ‘ylagan edi. C h u n o n c h i, to m irla rd a q o n n in g oqishi oddiy gidravlika
qonuni asosida amalga oshadi, deb tushunardi. Shunday b o ‘lsa ham Mojandi
fiziologiya fanining rivojiga katta hissa q o ‘shgan olim hisoblanadi.
Iogan M yuller
(1801 — 1858). Bu olim h am o ‘sha davrning yirik
ek sp erim en tato r olim larid an biri b o ‘lgan, u bu soh ada yuksak natijalarga
erishdi.
Io g a n M y u lle r o ‘z in in g ta jrib a la r i a s o s id a k o ‘p g in a fiz io lo g ik
ja ra y o n la rn in g m o h iy a tin i o chib b erd i, yirik kash fiyo tlar qildi.
M yu ller k o ‘rish, esh itish , so ‘zlash va siydik ajratish y o ‘llarin in g
funksiyasini tekshirdi. O rganizm dagi q o n n in g tark ib in i o ‘rgandi, ichki
sekretsiya bezlarining ishini tekshirdi.
M yuller shu a ’zo larn in g ish jara y o n in i bosh q arib tu ru v ch i q an d a y d ir
hayotiy kuch (vita) bor, deb faraz qilgan edi. Bu tu sh u n ch a fiziologiyada
vitalizm n om i bilan m a ’lum dir.
Dyubua Reymon
(1818—1896). Bu olim fiziologiyaning yangi sohasini
— elektrofiziologiya usu lin i ishlab chiqdi. U h ayv on lar o rgan izm id a
elektrofiziologik ja ra y o n la r ro ‘y berishini aniq lad i.
D yubua R eym on m exanik m aterializm nuqtai nazarida turardi. A m m o,
fiziologik jarayonlam i m exanika qonunlari asosida tushuntirib b o ‘lmasligini
b ilg an id an so ‘ng, bu ja ra y o n la rn i u m u m a n tu sh u n ib b o ‘lm aydi, deb
o x irid a a g n o stitsiz m tu s h u n c h a s i to m o n ig a o ‘tib k e td i va h ay o tiy
jarayonlarning m ohiyatini h ech qach o n bilib yetm aym iz, degan xulosaga
keldi. A gnostitsizm ning m ashhur "ignoramus et ignorabim uz" ("bilmaymiz
va hech qachon bilib yetmaymiz") degan formulasini shu D yubua R eym on
aytgan edi.
Klod Bernar
(1813— 1878). Bu olim fiziologiya fanining ju d a k o ‘p
sohalarin i ishlab c h iq q a n edi. A yniqsa, ovqat h azm qiluvchi a ’zolari,
ichki sekretsiya b ezlari va q o n aylanishi ja ra y o n la rin i c h u q u r o 'rg an d i.
O lim fiziologiyada eksperim ental usulni jo riy etishda yetakchi o ‘rinlardan
b irin i egallaydi.
K lod B ern ar ek sp e rim e n tal patologiya fan in in g aso sch ilarid an biri
edi. U m u m an bu olim zamonaviy fiziologiya fanining shakllanishida asosiy
o ‘rin egallagan, deyish m u m k in . A m m o , K lod B ern ar ham fiziologik
jara y o n larn in g m o h iy atin i ochib bera olm adi.
Do'stlaringiz bilan baham: