A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

Kassadagi naqd pullar qoldig‘ining quyidagi limitlari belgilanadi:
1) doimiy naqd pul tushumiga ega va uni ish kunining oxirida 
bankka topshirishi lozim boigan yuridik shaxslar uchun - keyingi ish 
kuni ertasiga normal ish faoliyatini ta’minlash uchun zarur boigan 
miqdorda;
2) keyingi kunda topshirishi shart boigan yuridik shaxslar uchun -
o'rtacha kunlik naqd pul tushumidan ortiq boimagan miqdorda;
3) tushumni har kuni topshirmaslik huquqiga ega boigan yuridik 
shaxslar uchun 
-
tushum summasi va uni topshirish bo‘yicha 
belgilangan muddatga bogiiq boigan miqdorda;
4) doimiy naqd pul tushumiga ega boimagan yuridik shaxslar 
uchun - o‘rtacha kunlik naqd pul xarajati miqdorida (mehnat haqi 
toiovlari, vaqtinchalik ishga layoqatsizlik bo‘yicha nafaqa, mukofot va 
stipendiya xarajatlaridan tashqari).
52

---

Yuridik shaxslar o‘z kassalarida naqd pullami belgilangan 
limitlardan ortiqcha miqdorda faqat mehnatga haq tolash, ijtimoiy 
sug‘urta bo'yicha nafaqalar, pensiya va stipendiyalar berish uchun, 
bankdan olingan kunni qo‘shib hisoblagan holda, 3 ish kunidan ortiq 
boimagan muddat mobaynida (bankiardan uzoq masofada joylashgan 
yuridik shaxslar esa 5 ish kunigacha) saqlash huquqiga ega. Bu muddat 
tugagach, ko‘zlangan maqsad uchun ishlatilmagan pullar bankka 
qaytariladi va keyinchalik yuridik shaxslarga ulaming birinchi talabi 
bilanoq o‘sha maqsadlarga ishlatish uchun beriladi.
Pulning aylanishini tezlashtirish va bank kassalariga tushumlaming 
o‘z vaqtida tushishi zaruratidan kelib chiqqan holda, banklar tomonidan 
har bir yuridik shaxsga ulaming rahbarlari bilan kelishilgan tarzda 
tushum topshirish vaqti va tartibi belgilanadi.
Kassadagi naqd pul qoldiqlarining belgilangan limitlari, tushumni 
topshirish tartibi va muddatlari banklar tomonidan har bir yuridik 
shaxsga yozma ravishda ma’lum qilinadi.
Banklar yuridik shaxslaming pul tushumlarini o‘z vaqtida va to liq
topshirishlari bo‘yicha monitoring olib boradilar.
Naqd pullarni tijorat banklariga jo ‘natish, qabul qilish, saqlash va
samarali foydalanish ustidan nazoratni tashkil etadi.
Markaziy bank tijorat banklarini naqd pulga boigan talabini 
qondirish maqsadida kassa buyurtmalariga asosan ularga naqd pullami 
jo ‘natadi, ular o‘rtasida naqd pullarning taqsimlanishi va maqsadli 
foydaianishi ustidan umumiy monitoringni tashkil etadi.
Markaziy bank tijorat banklarining aylanma kassasiga naqd pullami 
saqlashning maksimal miqdorini o‘matadi. Unga tijorat banklarining 
aylanma kassasidagi naqd pullar 10101 - «Aylanma kassadagi naqd 
pullar» hisobvaraglda hisobga olib boriladi. 0 ‘matilgan kassa limitidan 
origan naqd pullar tegishli 10102 -
«Zaxiradagi naqd pullar» 
hisobvaraglga kirim qilinadi va Markaziy bankning tegishli ruxsati 
bilan ishlatiladi. Markaziy bank ushbu hisobvaraqdagi kassa limitidan 
ortiqcha mablagiami ishlatish bo£yicha tijorat bankiga:
- tijorat bankiga foydalanishga ruxsat berishi haqida;
- boshqa tijorat bankiga jo ‘natish haqida;
- Markaziy bankning hisob - kassa markazining zaxira fondiga 
topshirish haqida boiishi mumkin.
Ta’kidlash lozimki, Qoraqalpoglston Respublikasi, Toshkent shahri 
va viloyalarda tijorat banklarining aylanma kassasidagi naqd pullami va
53

---

kassa limitidan ortiqcha mablagiami ishlatish va nazorat qilish ishlari 
Markaziy bankning Hududiy bosh boshqarmalari orqali amalga 
oshiriladi.