A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

3.3. Naqd pulsiz hisob-kitoblarning tamoyillari
57

---

egasining hisobida mablagiar yetarli bolmagan holatlar bundan 
mustasno;
- mablagiar tolovchining hisobvaragldan o‘chirilgandan so‘ng 
mablag‘ oluvchining hisobvarag‘iga kirim qilinadi;
- tolovlami amalga oshirish Markaziy bank tomonidan 
belgilangan naqd pulsiz hisob-kitoblarning shakllarini qollagan holda, 
tegishli toiov hujjatlari orqali amalga oshiriladi.
Naqd pulsiz hisob-kitoblaming shakli va tolovlami amalga 
oshirishning tartibi tovar sotuvchi va xizmatlar ko‘rsatuvchi tashkilot 
hamda uni sotib oluvchi o‘rtasida tuziladigan shartnomada aniq va 
batafsil belgilab qo‘yiladi.
Bankda mablagiami kirim qilish yoki hisobdan chiqarish uchun 
asos boladigan hujjatlaming elektron nusxalari mijozning hisobvarag‘i 
xizmat ko‘rsatadigan buxgalteriya xodimi tomonidan imzolanadi hamda 
tolashga qabul qilish va toiash sanalari ko‘rsatilgan holda o‘ziga 
biriktirilgan shtamp bilan tasdiqlanadi.
Yuqorida qayd etganimizdek, mamlakatimiz pul aylanmasi 
tarkibida naqd - pulsiz hisob-kitoblaming ulushi ayrim mamlakatlarga 
nisbatan yuqoriroq miqdomi tashkil etadi.
Pul aylanmasi tarkibida naqd pulsiz hisob-kitoblar hajmini 
oshirishga qator omillar ta’sir qiladi. Xususan:
1. 
Yuridik va jismoniy 
shaxslaming banklarga 
bo'lgan
ishonchining yuqoriligi.
Agar yuridik va jismoniy shaxslar banklarga 
nisbatan ishonchi yuqori darajada boimasa, banklarga naqd pullami 
topshirishga boigan moyilligi pasayadi, hisob-kitoblami naqd pullarda 
amalga oshirishga intiladi.
2. Iqtisodiyotda monetizatsiya koeffitsiyenti darajasining tegishli
me ’yori ta ’minlangan bo ‘lishi lozim.
Iqtisodiyotning yetarli darajada pul 
bilan ta’minlanganlik darajasi monetizatsiya koeffitsiyenti asosida 
aniqlanadi. 
Monetizatsiya koeffitsiyenti 
mamlakat yalpi 
ichki 
mahsulotiga nisbatan aniqlanib, xalqaro moliyaviy tashkilotlar va 
ekspertlaming fikrlariga ko‘ra uning miqdori, o lish iqtisodiyoti 
sharoitidagi mamlakatlarda 45-60 foizdan iborat boiishi lozim. Agar 
mamlakatda monetizatsiya koeffitsiyenti ushbu miqdordan past b o isa 
iqtisodiyotda pul taqchilligi, tijorat banklarida likvid mablagiar va 
resurslaming etishmasligi, kreditlar va omonatlar bo‘yicha foiz 
stavkalarining yuqoriligi kuzatiladi. Bulaming barchasi naqd pulsiz 
hisob-kitoblar hajmiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi;
58

---