A. A. Azlarova, M. M. Abduraxmanova bank marketingi va menejmenti

6.2.Tijorat banklarida passivlarni boshqarishning bank faoliyatidagi 
ahamiyati 
Passivlarni boshqarish kredit faoliyatini ushlab turish uchun muhim vosita 
bo‘lib hisoblanadi. U bankirlardan bankning moliyaviy ta’minlanganligini 
mustahkamlash uchun bozor bilan o‘zaro aloqalarni rivojlantirish maqsadida 
murakkab, jiddiy ishni talab qiladi. Passivlarni boshqarish bank mablag‘larini 
shakllantirish usuli sifatida foiz tebranishlariga nisbatan juda sezgirdir. Agar foiz 
stavkalari ko‘tarilsa-yu, biroq bank bu kabi yuqori stavkalar bo‘yicha to‘lov 
to‘lashni istamasa, unda qisqa muddatli sarmoyalar bozoridan jalb qilinadigan 
mablag‘lar qisqa vaqt ichida sotib yuboriladi. Chunki kreditlar bozorda foiz 
stavkalarining o‘zgarishlariga juda sezgirlik bilan javob beradilar. 
Passivlarni boshqarish usullari sezgirlikka (egiluvchanlikka) ega, bank o‘ziga 
qancha va qanday muddatga qo‘shimcha mablag‘lar kerakligini aniq belgilab olishi 
va bu talablarning barchasini qondira oladigan manbani topishi mumkin. Bank 
oladigan o‘z mablag‘larini shakllantirish uchun depozitlarni sotganda ish 
boshqacha bo‘ladi. Unda qo‘yilmalar miqdori qancha bo‘lishi va u bank ixtiyorida 
qancha turishini omonatchi hal qiladi. O‘sib borayotgan kredit qo‘yilmalarini yoki 
resurs tanqisligini qoplash uchun qo‘shimcha mablag‘larga ehtiyoj sezayotgan 
bank, passivlarni boshqarishda taklif etilayotgan stavkalarni oshirishi mumkin. 
Buning uchun u kreditorlardan olgan zaruriy mablag‘larga ega bo‘lsa kifoya, 
qarzga bo‘lgan talabning pasayishi va naqd pul zahiralarining ortiqchaligi bilan 
to‘qnashgan banklar bozordagi o‘zlarining qisqa muddatli qarzlari hajmini 
kamaytirish uchun taklif etilayotgan stavkani kamaytirishlari mumkin. 
Aktivlarni boshqarish nazariyasi quyidagi uslubiy qoidaga asoslanadi: 
Birinchidan, tijorat bank mablag‘larini qisqa muddatli ssudalarga berganda 
uning likvidliligi saqlanadi. Bu qoida ba’zi G‘arb davlatlari qonunlarida o‘z aksini 
topsada, amaliyotda esa u «ikkinchi darajali zaxiralar» nomini olgan.
Ikkinchidan, agar kreditni to‘lash grafigi uchun mijozning kelgusi davrda 
oladigan daromadlarning tushish grafigi asos qilib olinsa, u holda bank likvidligini 
rejalashtirish mumkin. Demak, bank likvidligiga kredit va investisiyalarning 
to‘lash muddatini o‘zgartirish orqali ta’sir etish mumkin. Amaliyotda bu qoida 

---

86 
investisiya portfelini pog‘onali boshqarishda o‘z aksini topadi. 
Xulosa qilib aytganda, tijorat banklari aktivlarini boshqarish samaradorligini 
oshirish 
aktivlarning 
maqsadga 
muvofiq 
tarkibiy 
tuzilishini, 
aktiv 
operatsiyalarning diversifikatsiya darajasini, xatarli aktivlarning hajmini, 
muammoli va sifatsiz aktivlarni, aktivlarning o‘zgaruvchanlik sifatlarining oqilona 
darajasini ta’minlashni o‘zida mujassamlashtiradi.