9-sinf Tarix fanidan o’quvchilarni mustaqil tayyorlanishlari uchun imtihon biletlariga javoblar 2020-2021-yil

BILET

1. 
   Qadimgi Afina va Sparta davlatlarini taqqoslang.
   

Afina Yunonistonning Attika deb atalgan togʻli joyida vujudga kelgan. Arxeologik maʼlumotlarga koʻra, bu joylarda odamlar neolit davridan boshlab yashagan. Attikaliklar Afina maʼbudiga sajda qilganlar. Attikadagi qishloklar birlashib Afina shahri vujudga kelgan (miloddan avvalgi 9–8-asrlar). Bu vaqtda (Gomer davri) harbiy demokratiya susayib, urugʻchilik munosabatlari yemirila boshlagan edi. Hokimiyatni urugʻ aristokratlari (evpatridlar) boshqarardilar. Mil. av. 7-asrda Ada evpatridlar siquvi kuchayib dehqonlar ahvoli ogʻirlashgan edi. Mil. av. 594 yilda savdogarlar aristokratiyasidan Solon arxont (hokim) boʻldi. U Afinada ijtimoiysiyosiy tuzumni tubdan oʻzgartiradigan islohotlar oʻtkazdi. Qarzlarni bekor qildi, qarz tufayli qul qilib sotishni taqiqladi, urugʻchilik munosabatlariga uzil-kesil zarba berdi. Siyosiy huquq va lavozimlar kishilarning mol-mulkiga qarab belgilanadigan boʻldi. Aristokrat naslidan boʻlgan Pisistrat oʻz tarafdorlari va yollanma askarlariga tayanib, miloddan avvalgi 560 yilda oʻzini Attika dehqonlarining dohiysi deb eʼlon qildi va Afinaning mustabid hokimi boʻlib oldi. Pisistrat oʻziga qarshi boʻlgan aristokratlarning yerlarini tortib olib dehqonlarga ulashib berdi, ularga davlat hisobidan pul qarz berishni joriy etdi. Pisistrat davrida Afinada savdo munosabatlari rivoj-landi, ibodatxona va boshqa qasrlar qurildi, suv quvuri oʻtkazildi.
Mil. avv. XII asrda Janubiy Yunonis ton (Lakonika) hududiga d oriylar qabilasi bostirib kirdi. Ular Sparta shahar-davlatiga asos soldi- lar. Sparta eng yirik yunon davlatlaridan biriga aylandi. Spartaliklar qulga aylantirgan mahal-
liy aholi – ilotlar ham aslida yunonlar bo‗lib, ular bilan bir tilda so‗zlashgan. Ilotlar spartaliklardan qattiq nafratlanar edi. Bunday sharoitda o‗z hukmronligini faqat kuch bilan saqlab qolish mumkin bo‗lgan. Shuning uchun ham spartaliklar o‗z davlatlarida alohi- da shart-sharoitlar yaratdilar, jumladan, ham- ma qat‘iy intizomga amal qilar, yengilganlar shafqatsiz jazolanardi. Sparta urushga
tayyorgarlik ko‗rayotgan bir shaharga o‗xshab qolgan. Chet elliklar Spartaga kiritilmagan. Savdo-sotiq sust rivojlangan, san‘at asarlari, chiroyli ibodatxonalar ham bo‗lmagan. Hamma uylar bir-biriga o‗xshatib qurilgan. Ilotlar kichik- kichik qishloqlarda yashagan- lar. Ular butun boshli davlatning mulki hisob- lanardilar. Ilotlar alohida spartaliklar oilasi yeriga ishlov berib, chorvani boqishgan va boshqa majburiyatlarni bajarishgan. Spar- taliklar esa faqat jangchi edilar. Ular deh- qonchilik bilan ham, chorvachilik bilan ham shug‗ullanmaganlar. Ilotlardan tashqari Spartada to‗la-to‗kis huquqlarga ega bo‗lmagan, shaxsan ozod kishilar – perieklar ham yashagan. Qadimgi Spartada kuchli va chidamli jangchilar nihoyatda qadrlangan. Bolalar ancha qattiq sharoitda voyaga yetishgan. Sparta maktablarida bolalarni harbiy ishlarga
o‗rgatib bo‗lajak jangchilar va Spartaning so- diq himoyachilari etib tarbiyalashardi. Spar- talik o‗smirlar ota-onalaridan alohida yasha ganlar. Yigirma yoshga to‗lgan hamma yigitlar jangchi qo‗shinlariga qabul qilinib, qo‗shinda keksa yoshga qadar xizmat qilganlar.

2. 
   Mahmud G„aznaviy haqida ma‟lumot bering.
   

Mahmud G‗aznaviy davrida (997–1030) esa uning hududi kengayib, Sharqning eng qudratli davlatlaridan biriga aylangan. Somoniylar sulolasi barham topgach, Mahmud G‗aznaviy Xuroson hududlarini, so‗ng Xorazm davlatini (1017) ham o‗z saltanatiga qo‗shib olgan.

3. 
   “Dukchi” atamasiga izoh bering.
   

Dukchi (forscha yig, duk) — charxning yigirilayotgan ip o‗ralibboriladigan qismi. Duk yasovchi hunarmand dukchi deyilgan.

5.