9-sinf kimyo fani biletlariga javoblar 1-bilet

2-savolga javob
: 100 ml suvda 2mol HCl eritilganda hosil bo‘lgan eritmaning massa ulushini toping. 
2 mol HCl = 2*36,5 = 73 g
100 ml suv = 100 g
Eritma massasi 100 + 73 = 173 g 
ω=73*100/173 = 42,2 % li HCl eritmasi hosil bo`ladi. 
3-savolga javob
. Kimyoviy reaksiya tezligining moddalar tabiatiga bog‘liqligi. 
Reaksiya tezligi bir nechta omillarga bog‘liq bo‘lib, ulardan birinchisi modda tabiatidir. Ishqoriy metallar qatoriga 
kiruvchi kaliy va litiyni suv bilan reaksiyasida vodorod gazini hosil qilish xususiyatiga ega. Lekin ikkala reaksiya 
bir-biridan tezligi bo‘yicha farq qiladi. Kaliy suv bilan reaksiyaga kirishganda vodorod juda tez sur’atda ajralib
chiqa boshlaydi va hattoki ajralib chiqishi bilan yonib ketadi.
2K + 2H
2
O = 2KOH + H
2
2H
2
+ O
2
= 2H
2
O 
Litiyda esa bunday emas, vodorod sekin-asta, mayda pufakchalar hosil qilib ajrala boshlaydi.
2Li + 2H
2
O = 2LiOH + H
2
Kaliy va litiyning har xil tezlikda reaksiyaga kirishishi ularning tabiati ya’ni elektron berish xossasi bilan 
izohlanadi. Kaliy atomini radiusi kattaroq bo‘lgani uchun uni elektronni berishi litiyga nisbatan tezroq amalga 
oshadi.
Reaksiyani tezligi moddalarning konsentratsiyasigaham bog‘liq bo‘ladi. Buni tajribada sinab ko‘rish uchun 3 ta 
probirka olamiz. Birinchi probir kaga 3 ml, ikkinchisiga 2 ml va uchinchisiga 1 ml tiosulfat kislota eritmasi dan 
quyamiz. Keyin har bir probirkaga kerakli miqdorda suv qo‘shib har bir probirkadagi eritma hajmini 5 ml ga 
yetkazamiz. Ya’ni 1 chi probirkaga 2 ml, 2 siga 3 ml, oxirgisiga 4 ml suv qo‘shamiz. Har bir probirkada 5ml dan 
tiosulfat kislota eritmasi hosil bo‘ldi. Uchala eritma orasida tiosulfat kislotani konsentratsiyasi eng yuqori bo‘lgan 
eritma bu 1-probirkadagi eritmadir. Chunki aynan shu probirkaga biz 3 ml tiosulfat kislota solganmiz.
Endi uchala probirkaga (3-dan boshlab) oz miqdorda sulfat kislota qo‘shib chiqamiz. 
Na
2
S
2
O
3
+ H
2
SO
4
→ Na
2
SO
4
+ S↓ + SO
2
↑ + H
2
O 
Eng avval birinchi probirkada loyqalanish kuzatiladi va cho‘kma hosil bo‘ladi, undan keyin 2 - probirkada shu 
holatni kuzatamiz va eng oxirida 3 - probirkada reaksiya amalga oshganini ko‘rishimiz mumkin. 
Kimyoviy reaksiya amalga oshishi uchun eng avvalo bu moddalarning molekulalari bir-birlari bilan to‘qnashishlari 
kerak bo‘ladi. Ma’lum hajm -dagi sistemani (idishni) ichida bor bo‘lgan moddalarning miqdori (molekulalari soni) 
qanchalik ko‘p bo‘lsa, ular orasidagi masofa kam bo‘ladi va ular birbirlariga yo‘liqishlari va to‘qnashishlariga
ozroq vaqt kerak bo‘ladi. Natijada reaksiya tezroq sodir bo‘ladi. Shu sababli modda konsentratsiyasi yuqori
bo‘lgan joyda reaksiya tezroq boradi. 
Reaksiya tenglamasini quyida berilgan reaksiya bo‘yicha ko‘rib chiqamiz. 
aA + bB = cC + dD 
Bu yerda A va B moddalar reaksiyaga kirishayotgan, C va D moddalar hosil bo‘layotgan moddalar bo‘lib, «a», 
«b», «c», «d» – mos ravishda ushbu moddalarning reaksiyadagi koeffitsiyentlaridir. 
Shuning uchun C(qattiq) + O
2
(gaz) = CO
2
(gaz)reaksiyada, reaksiya tezligi υ = k C yoki v = k (O
2
) ko‘rinishida 
ifodalanib, ko‘mirni kon sentratsiyasi hisobga olinmaydi. Chunki reaksiya ko‘mir bo‘lagining faqat ustki qavatida 
boradi, ko‘mir bo‘lagini umumiy massasi bo‘yicha hisoblash xato bo‘ladi. Ko‘mir bo‘lagini yaxshilab maydalab 
uni sirt yuza sini oshirish hisobiga reaksiyani tezlatish mumkin.