9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu: Qishloq xo’jaligi geografiyasi. Darsning texnologik xaritasi

Avtomobil transporti eng samarali tadrijiy (dinamik) o‘sayotgan tarmoqdir. XX asr boshlaridan paydo bo‘lgan bu transport hoziigi paytda jahonning barcha mamlakatlarida eng ommaviy harakat vositasi bo‘lib qoldi. Uning muhim jihati — yuklami manzilning o‘ziga — «eshikdan eshikgacha» yetkazib berishidir.
Avtomobil yo‘llari uzunligi hozir 24,5 mln. km ni tashkil qiladi. Uning qismidan ko‘prog‘i AQSH, yana shuncha yo‘l Hindiston, Yaponiya, Xitoy Rossiya hissasiga to‘g‘ri keladi. Jahonda 600 mln. dan ziyod turli avtomobil bo‘lib, ulaming 4/5 qismi G‘arbning rivojlangan mamlakatlaridadir. Birgina AQSH da dunyo avtomobillarining 30% idan ko‘pi harakat qilmoqda.
Temiryo’l transporti quruqlikda yuk tashish oborotiga ko‘ra eng yirik tamr Bunda uning salmog‘i rivojlanayotgan mamlakatlarda, ayniqsa, yuqoridir. Hozirgi vaqtda jahon temiryo‘llarining umumiy uzunligi 1,2 mln. km ni tashkil qiladi. Ammo temiryo‘llar jahon mamlakatlarining atigi 140 tasida bo‘lib, yoki umumiy uzunligining yarmi AQSH, Kanada, Rossiya, Hindiston, Xitoy, maniya, Argentina, Avstraliya, Fransiya, Braziliyadan iborat «birinchi o‘ mamlakatlaii hissasiga to‘g‘ri keladi. Temiryo‘llar Yevropada eng zich, rivojlanayotgan mamlakatlarda esa u juda siyrakdir. Bundan tashqari, temiryo‘l transport rivojlanganlik darajasini ularning elektrlashtirilgan va yangi texnika (havo yo magnit va elektrodinamika) vositalaridan foydalana olish imkoniyatlari ham belgi G‘arbiy Yevropa, Yaponiya, AQSH da temiryo‘llar FTIning so‘nggi yut asosida qurilgan. Fransiya, Yaponiyada poyezdlar soatiga 280—350 km tez harakat qilmoqda. Ayrim Afrika mamlakatlarida esa haligacha parovozlar xizmatidan foydalanib kelinadi.
Quvur transporti jahonning neft va tabiiy gaz ko‘p miqdorda q chiqariladigan va ularni iste’mol qiladigan mamlakatlarda, ayniqsa, rivojla Jahon neft va gaz quvurlarining umumiy uzunligi 1,5 mln. km dan iborat. ko‘rsatkich yildan yilga oshib bormoqda. Asosiy neft quvurlari tarmog'i qazib chiqaruvchi va uni iste’mol qiluvchi yirik davlatlar (AQSH, sobiq ittifoq mamlakatlari, Kanada, Xitoy va boshqalar)da, neftni eksport qiluvchi (Sau Arabistoni, Iraq, Eron, Jazoir, Liviya, Meksika, Venesuela) va iste’mol qilu (Fransiya, Italiya) mamlakatlarida mavjud. Asosiy gaz quvurlari tizimi esa deyarli faqat rivojlangan mamlakatlarda tashkil topgan. Ular AQSH, sobiq Ittifoq mamlakatlari, Germaniya, Kanada, Niderlandiya va boshqa davlatlardir.