9 sinf. Fan: Geografiya Mavzu: Qishloq xo’jaligi geografiyasi. Darsning texnologik xaritasi

Yangi mavzu bayoni
Наr qanday davlat ijtimoiy-iqtisodiy hayotida xalqaro iqtisodiy aloqalar muhim rol o‘ynaydi. Hatto eng rivojlangan yirik davlatlar ham xalqaro aloq ishlab chiqarishda kerakli samaralarga erisha olmaydi. Xalqaro iqtisodiy al nafaqat davlatlaming iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishiga, balki xalqaro tinchli mustahkamlanishiga ham har taraflama yordam beradi.
Shu sababli G'arbning rivojlangan mamlakatlari xalqaro iqtisodiy aloq rivojlantirishda yetakchi mavqelarga ega. Aksincha, ko‘plab rivojlanayotgan da iqtisodiy qoloqligi sababli bu borada pastki pog‘onalarda turadi.
BMT 70-yillardayoq yangi xalqaro iqtisodiy tartiblar dasturini qabul edi. Dastur asosida xalqaro iqtisodiy aloqalami adolatli va teng huquqlilik tashkil qilish, o‘zaro hurmat va manfaatlar daxlsizligiga qat’iy amal qilish tamo ishlab chiqilgan.
Xalqaro iqtisodiy aloqalarning tayanch yo‘nalishlaridan bin xalqaro savdodir.
Qadimdan ijtimoiy hayotda muhim rol o‘ynab kelayotgan xalqaro savdo FTI yangi yuksalish bosqichiga kirdi. Xalqaro savdoning muhim xususiyatlaridan biri — tovarlar tarkibi, salmog‘i va yo‘nalishlarining doimo o‘zgarib borishidir.
Xalqaro savdodagi tovar mahsulotlari tarkibi (foiz hisobida)

Mahsulot tudari	1960-y.	2012-y.
Xomashyo va yarimfabrikat mahsulotlari	15	9
Oziq-ovqat va qishloq xo'jalik xomashyolari	10	11
Yoqilg‘i mahsulotlari	30	19
Iste’molga tayyor mahsulotlar	45	61
Jami	100	100

Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, jahon bozorida, hatto oziq-ovqat mahsulotlarini hisoblamaganda ham, aholi va ishlab chiqarish ehtiyojlari uchun tayyor zaruriy mahsulotlar hissasi tez o‘sib borgan. Xalqaro savdoning muhim talablaridan bin ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar sifatiga e’tiboming kattaligidir. Jahon andozalariga mos holda ishlab chiqarilgan tovarlargina ayovsiz raqobatlarga bardosh bera olishi mumkin. Boshqacha aytganda, jahonga mashhur «SONY», «HITACHI», «SAMSUNG», «PANASONIK», «ADIDAS», «MERSEDES-BENZ», «BOING» kabi flrma va kompaniyalar ishlab chiqarayotgan mahsulotlarining sifati va turlari shu kun talabiga mosligi tufayli doimo o‘sishga erishmoqdalar.

Jahon savdosi ham geografik xilma-xillikka ega. Bunda ikki yo'nalish ajralib turadi. Jahon bozorida qatnashadigan mintaqalar, davlatlar, ya’ni G‘arbiy Yevropa, Shimoliy Amerika, ayrim Sharqiy Osiyo mamlakatlari va boshqalar xalqaro savdoga, asosan, yuqori texnologiya asosida ishlab chiqarilgan turli ishlab chiqarish vositalari va aholi iste’mol buyumlari yetkazib bersa, Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlari turli yoqilg‘i, ma’dan kabi mineral boyliklari, qishloq xo‘jalik mahsulotlaridan iborat xomashyo mahsulotlari chiqaradi. Fors qo‘ltig‘i mamlakatlari neft, Markaziy va Janubiy Afrika hamda Janubi- Osiyo mamlakatlari rangdor metall rudalari, Markaziy va Janubiy Amerika da tropik dehqonchilik mahsulotlari bilan jahon savdosida keng ishtirok etadilar.
Va nihoyat, xalqaro iqtisodiy aloqalaming eng ommaviy yirik solmog’i XALQARO TURIZM. Bu soha rivojlanishi xalqaro doirada, ayniqsa, so‘nggi yilliklar davrida o‘zining eng yuqori ko‘rsatkiclilariga erishdi. Xalqaro Ur ishtirok etganlar soni 1950-yilda 25 mln. kishi bo‘lgan bo‘lsa, hozirgi vaqtga bu ko‘rsatkich 900 mln. kishidan oshib ketdi. Turizm mo‘may daromad keltii sohadir. Undan tushadigan yillik daromad miqdori jahon bo‘yicha o‘rtacha mlrd. dollardan ortiqdir. Yildan yilga jahonda turistlar soni va undan tus daromad hajmi tez sur’atlar bilan o‘sib bormoqda.