9-sinf adabiyot 1-dars Sana: O`qituvchi: Mavzu: ruhiy kamolot vositasi

Bobur she’riyati. Bobur o’zbek va fors tillarida ijod etgan zullisonayn shoirdir. U ona tilida yozgan she’rlarini to’plab, 1519- yilda Kobulda, 1528 - 1529- yillarda Hindistonda devonlar tuzgan. Bu ikki to’plam o’sha joylar nomi bilan «Kobul devoni», «Hind devoni» deb ataladi. Kobul devoni topilgan emas. Mutaxassislarning fikricha, saqlanib qolgan she’rlarining soni to’rt yuzdan ortiq. Shundan 119 tasi g’azal, 231 tasi ruboiy. Shuningdek, shoir devonidan tuyuq, fard, masnaviy, qit’a, muammo kabi janrlar ham joy olgan.Bobur devonining katta qismi g’azallardan iborat. G’azallarining ma’lum guruhi hasbi hol xususiyatiga ega bo’lib, shoir hayotining muayyan lavhasi bilan bog’lanadi. Mana, uning «topmadim» radifli g’azalini olaylik. Bu she’rning yozilish tarixi «Boburnoma»da ham keltirilgan. Shoirning umrbayonida aytilganidek, 1500 - 1501- yillarda Bobur Samarqandni ikki bor olib, yana boy beradi. Bir muddat sarsonliklardan so’ng biror viloyat berar degan umidda Toshkentga xon dodasi Yunusxon huzuriga boradi. Bobosi O’ratepani unga berishini aytadi, ammo bu gaplar va’daligicha qolib ketadi. Sargardonlik, xiyonatlar, yaqinlaridan judo bo’lish, qarindoshlar hamiyatsizligi, Shayboniyxonning tinimsiz ta’qibi shoirning ko’nglini cho’ktiradi. Buning ustiga Boburning ashaddiy dushmani Ahmad Tanbal bilan to’qnashgan Yunusxon bilan murosaga keladi va buni nishonlab ov hamda ziyofat uyushtiradilar. Bu hol Boburni qattiq qiynaydi. Ko’nglidagi iztiroblarni: Jonimdan o’zga yori vafodor topmadim, Ko’nglimdan o’zga mahrami asror topmadim» matlasi bilan boshlanuvchi g’azalda ifoda etadi. «Yod etmas emish kishini mehnatta kishi» misrasi bilan boshlanuvchi ruboiysi ham shu kunlarda ruhiy ezilishlar natijasi o’laroq yozilgandi. Ba’zan bunday biografik chizgilar oshiqona kayfiyatdagi itrlar bilan almashinib keladi va nafis badiiyat libosida ko’rsatiladi.

«Jahondin menga g’am bo’lsa...» Bolalikdanoq hokimiyatning og’ir yuki gardaniga ortilgan, hayotining ko’p qismi qirg’in urushlar qa’riga kechgan, do’st-u yori necha bor sotgan, alamlardan diydasida ko’z yoshlari qotgan Boburning hasrati bu.

«Ulusdin gar alam bo’lsa...» Saltanat ishtiyoqida ne yurtlarni kezgan dushman bo’lsa-da kimlarningdir dilbandi bo’lgan yot navkarni tig’ bilan kesgan, umr bo’yi janglarda qonlar kechgan va bu bilan ne-ne odamlar - ulus qayg’usiga sabab bo’lgan Boburning iqrori bu.

Hasrat va iqrorlardan so’ng u yorga qarata: «Bu g’am va alamlardan yuz barobar bo’lsa ham, mening g’amim yo’q, chunki sen borsan» deya uning g’amgusorligini istaydi. Bu kabi she’rlarni shoir devonidan ko’plab topish mumkin. «Mening ko’nglumki gulning g’unchasidek tah-batah qondur», «Agarchi sensizin sabr aylamak, ey yor, mushkuldur» g’azallarida, «Beqaydman-u xarobi siym ermasmen», «Tole yo’qi jonimg’a balolig’ bo’ldi» kabi ruboiylarida, «Bir kecha xotirim mushavvash edi» masnaviysida Boburning ziddiyatga to’la hayoti yuksak badiiy ifoda etilgan.

Bobur she’riyatini o’qib bir narsaga amin bo’lasiz: u hayotni sevadi, umrning har daqiqasini g’animat biladi. Shuning uchun har qanday og’ir kunlarda ham yashashga intildi, izlanishdan to’xtamadi, ijodda davom etdi. Shoirning hayotsevarligi, ayniqsa, «Yoz fasli, yor vasli, do’stlarning suhbati», «Sendek menga bir yori vafodor topilmas» kabi g’azallarida yaqqol aks etgan. Bobur ijodida mana shunday hayotga qaynoq mehr aks etgan jo’shqin g’azallar ham, afsus-nadomat to’la she’rlar ham bor. Ularni umumiy bir jihat birlashtirib turadi: she’rlarining hammasi benihoya samimiy tuyg’ular bilan yo’g’rilgan.