9-mavzu. Tayyor mahsulotlar va uning sotilishini hisobga olish Reja

7. Tovarlar va savdo ustamalarni hisobga olish. 
Savdo ustamasining foizini belgilashda cheklov bo‘lishi mumkin. Ustama sizning 
tovarlaringiz moddiy-texnika resurslari strategik turlarini sotishning mahsus tartibi 
o‘rnatilgan tovarlar ro‘yxatiga kirish-kirmasligiga bog‘liqdir (VMning 5.02.2004 yildagi 

---

57-son Qaroriga 3-ilova). Agar tovarlaringiz maxsus sotish tartibi o‘rnatilgan tovarlar 
ro‘yxatiga kirsa, ushbu tartib talablariga asoslanasiz. 
Bundan tashqari, chakana dorixona tarmog‘i korxonalari dori-darmon vositalarini 
Dori-darmon vositalari va tibbiyot buyumlarini sotishda savdo ustamalarini qo‘llash 
tartibi to‘g‘risidagi nizomda (AV tomonidan 29.09.2000 yilda 974-son bilan ro‘yxatdan 
o‘tkazilgan) belgilangan chakana narxlarda sotadilar. 
Boshqa hollarda savdo ustamalarini belgilash qonun asosida tartibga solinmay, 
balki xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan mustaqil ravishda belgilanadi. 
Tovarning sotish narxi uning tannarxiga bevosita va bilvosita xarajatlarni qo‘shgan 
holda kalkulyatsiya qilinadi, ya’ni shakllantiriladi. Kalkulyatsiyani bitta mahsulot uchun 
ham, bir guruh mahsulotlar uchun ham tuzish mumkin. Bilvosita xarajatlar har xil turdagi 
mahsulotlar o‘rtasida, ma’lum bir taqsimot bazasi orqali mutanosib ravishda 
taqsimlanadi. Misol uchun, taqsimot bazasi sifatida ishchilarning ish haqi, sarflangan 
materiallar narxi va h.k.lar bo‘lishi mumkin. 
Kalkulyatsiya tuzishga misol: 
Xarajat turlari: 
Summa 
Tovar narxi 
350 000 
Sotib olish bilan bog‘liq xarajatlar (bojxona yig‘im va to‘lovlari, soliqlar va 
boshqa to‘lov summalari, vositachilik mukofotlari, sertifikat olish xarajatlari, 
transport-tayyorlash xarajatlari va h.k.) 
100 000 
Asosiy va qo‘shimcha ish haqi (sotish menejerlari, sotuvchilar, ombor 
mudiri, omborchi, ombor qorovuli va h.k.)
75 000 
Yagona ijtimoiy to‘lov 
11 250 
Kommunal xarajatlar (omborlarni saqlash, elektrenergiyasi to‘lovlari va h.k.) 
8 000 
Savdo faoliyati bo‘yicha boshqa xarajatlar (reklama, tashish-yuklash xarajati 
va h.k.) 
2 000 
Jami xarajat
546 250 
Foyda (10% xarajatga nisbatan) 
54 625 
Jami sotish narxi 
600 875 
Chakana savdo korxonasi 10 to‘plamdagi oshxona servizini har bir to‘plam uchun 
750 ming so‘m narx bo‘yicha sotdi. Bir to‘plam servizning xarid qiymati – 650 ming 
so‘m. 
Tovarlarni sotish chog‘ida savdo ustamasini hisobdan chiqarish qanday aks 
ettiriladi? 
21-son BHMSga ko‘ra, sizning holatingizda tegishli operatsiyalar buxgalteriya 
hisobida quyidagi yozuvlar bilan aks ettiriladi: