9-mavzu ma’ruza

15-shakl 

 

 

     16-shakl 

Kesuvchi tekislikni shunday tanlanishi kerakki bunda normal (odatdagidek) 

ko‟ndalang  kesim  hosil  bo‟lishi  kerak.  Shuning  uchun  murakkab  shakldagi 

buyumning kesimni ikkita  kesim bilan tutashtiriladi. (16-shakl). Kesuvchi tekislik 

---

sifatida  tekislikga  yoyilgan stilindrik  sirtni  qabul qilish  mumkin.   Kesimda  kesim 

natijasida aniqlangan teshik, chuqurcha, tirqich va boshqa buyumning konstruktiv 

elementlarini ko‟rsatish mumkin.  

Chizmada kesimlarining joylashuvi. 

Chizmada  kesimlar  strelka  yo‟nalishiga  muvofiq  ravishda  joylashtiriladi. 

Kesimlar  “chetga  chiqarilgan”,  “ustiga  qo‟yilgan”  yoki  “qirqim  orasida 

joylashtirilgan” bo‟lishi mumkin. (17-shakl). 

 

 

 

 

 

17-shakl 

 

3. Aylanma harakatni yaqin masofaga uzatish maqsadida tishli uzatma ishlatiladi. 

Tishli uzatma yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g„ildiraklardan iborat. Ko„pincha 

yetaklovchi (kichik) tishli g„ildirak shesternya deb ham yuritiladi. Tishli uzatmalar 

quyidagi  turlarga  bo„linadi:  z  silindrsimon  g„ildirakli  (3.35-  shakl,  a¼e);  z 

konussimon g„ildirakli (3.35- shakl, f,g); z vintli silindrik (3.35-shakl, h); z gipoid 

konussimon  (3.35-shakl,  i);  z  reykali  *  (3.35-shakl,  j).  Tishli  uzatmalar  ichki  va 

tashqi tomondan ilashadi. Ularning g„ildiraklari to„g„ri, qiyshiq, shevron va aylana 

tishli  qilib  yasaladi.  Tish  profilining  shakliga  ko„ra  tishli  uzatmalar  evolventa, 

aylana yoyilmasi va sikloida bo„yicha ilashadigan turlarga bo„linadi. Bularning eng 

ko„p ishlatiladigani 1760-yilda L.Eyler tavsiya etgan evolventa bo„yicha ilashuvchi 

profilli tishlardir. 

---

 

 

 

 

18-shakl 

 

Tishli g„ildiraklar  asosan turli  markali po„lat va  cho„yanlardan  tayyorlanadi. 

Katta quvvatli mashinalarda ishlatiladigan tishli g„ildiraklar 40, 45, 50, 40G2, 50G, 

40X, 40XN, 40XNMA, 30XGS markali po„latlardan yasaladi. 

 

Tishli  uzatmalarning  tishlari  dastgohlarda  ishlanadi.  Masalan,  modulli  disksimon 

(19-shakl a) va uchlik (19-shakl, b) frezalar yordamida g„ildiraklarning xomakisiga 

tish  qirqish  mumkin.  Qirquvchi  asbob-dolbyak  yordamida  ham  g„ildirakning 

xomakisiga  tashqi  (20-shakl,  a)  va  ichki  (20-shakl,  b)  tomondan  tishlar  qirqish 

mumkin. Bunday usulda tishlar tayyorlanayotganda dolbyak aylanma harakat bilan 

bir qatorda, ilgarilanmaqaytma harakat ham qiladi. 

 

 

 

19-shakl 

---

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

20-shakl 

 

Nazorat uchun savollar  

 

1.  Qirqim haqida umumiy tushuncha bering. 

2.  Qirqim turlarini izohlang. 

3.  Kesim va uning turlariga ta‟rif  bering.