9-mavzu ma’ruza

---

9-mavzu ma’ruza 

Kesimlar  va  qirqimlar.Oddiy  va  murakkab  qirqim.Tishli  g‟ildiraklar  va  tishli 

ishlanmalar tasviri 

 

Reja 

1.Qirqim va uning turlari 

2.Kesim va uning turlari. 

                3.Tishli g‟ildiraklar va tishli ishlanmalar tasviri 

 

Agar  buyumning  ichki  shakli  murakkab  bo‟lsa,  uni  ko‟rinishlarida  shtrix 

chiziq  bilan  ko‟rsatiladi.  Bunda  chizma  yaqqolligini  yo‟qotadi.  Buning  uchun 

buyumning  ko‟zimizga  ko‟rinmaydigan  ichki  tuzilishini  aniqlash  maqsadida 

qirqim  qo‟llaniladi.  Buyumni  ichki  ko‟rinishini  chizmada  bitta  yoki  bir  necha 

tekislik  bilan  fikran  kesib  ko‟rsatilgan  tasvir  qirqim  deyiladi.  Bunda  buyumning 

kuzatuvchi  bilan  kesuvchi  tekislikkacha  bo‟lgan  qismi  xayolan  olib  tashlanadi. 

Qirqim shartli tasvir bo‟lib unda buyumning tekislik bilan kesilgan joyi (kesimi) va 

tekislik orqasidagi kuzatuvchiga  ko‟rinadigan qismi  ko‟rsatiladi.  1-shaklda kesim 

bilan qirqimni farqi ko‟rsatilgan. 

 

1-shakl 

 

Qirqimni bir qancha alomatlari bilan xillarga ajratish qabul qilingan: 

1. Kesuvchi tekislik soniga qarab oddiy va murakkab qirqimlarga bo‟linadi; 

2. Kesuvchi tekislikni gorizontal tasvir tekisligiga nisbatdan xolatiga qarab 

frontal, gorizontal, profil va qiya qirqimlar bo‟ladi. 

3.  Kesuvchi  tekislikni  buyumning  bosh  o‟lchamlariga  (gobarit)  nisbatan 

joylashishiga qarab bo‟ylama va ko‟ndalang kesilgan qirqimlar bo‟ladi. 

4.  Qirqim  mukammal  bajarilishiga  qarab  to‟liq  va  mahalliy  bo‟ladi. 

Qirqimlar  O‟zDSt: 2.305-97 ga muvofiq bajariladi. 

.  Bitta  tekislik  yordamida  bajarilgan  qirqim  oddiy  qirqim  bo‟ladi.  Oddiy 

qirqim  frontal,  gorizontal,  profil,  ko‟ndalang,  bo‟ylama,  qiya  va  mahalliy 

qirqimlarga bo‟linadi.  

---

Frontal qirqim frontal kesuvchi tekislik bilan hosil qilinadi. Agar kesuvchi 

tekislik  frontal  tasvir    tekisligiga  parallel  bo‟lsa,  hosil  bo‟lgan  qirqim  Frontal