8-Mavzu. Yonuvchi suyuqliklarga qo‘yiladigan Yong‘in xavfsizligi talablari. Reja

3. Yonish xosil bo‘ladigan jaraYonlar quyidagilarga bo‘linadi: 
Chaqnashi
– kislorod bilan Yonuvchi bug‘lar, gazlar va changlar aralashmasini gaz 
bosimini xosil qilmasdan bir laxzalik Yonishidir. Chaqnashi harorati – Yonuvchi moddaning 
yuzasida Yondiruvchi manbadan chaqnashi imkoniyati ega bo‘lgan bug‘ va gazlarni xosil qiluvchi 
minimal haroratdir. Lekin ularni xosil bo‘lishi tezligi, muqobil Yonishni davom ettirish 
imkoniyatiga ega emas. 
Olovlanish
– Yondirish manbasida Yonishning xosil bo‘lishidir. 
Alangalanish
– Yondiruvchi manba olingandan so‘ng, Yonuvchi moddani olovlanib 
Yonishining davom etishidir. Alangalanish harorati – Yonuvchi modda yuzasida muqobil 
Yonishni davom etishini t’minlovchi minimal haroratdir. 

---

Portlash
– yuqori harorat, bosim va kimYoviy reagentlar ta’sirida moddaning birdaniga 
fizik va kimYoviy xolatini o‘zgarishidir. Portlashda gazlar va bug‘larni hosil qiluvchi hajm 
birdaniga ortib ketadi, mexanik ish bajaruvchi zarbali to‘lqin (bino va inshootlarni buzish, 
insonlarga jarohat etkazish) ko‘rinishidagi juda katta energiya xosil bo‘ladi. 
O‘z-o‘zidan alangalanish
– mastaqil ravishda qaynash haroratiga qadar isitilgan 
Yonuvchi aralashmaning o‘z–o‘zidan alangali Yonishni xosil bo‘lishi, buni o‘z–o‘zidan 
alangalanish harorati deb nomlanadi. 
O‘z-o‘zidan olovlanish
- tashqi Yondiruvchi manba orqali lokal (aloxida) xolda Yoqib 
yuborilib, yangi Yonuvchi aralashma bo‘ylab olov frontini tarqalishi. O‘z–o‘zidan olovlanish 
quyidagi turlarga bo‘linadi: 
- issiqlik – uzoq vaqt issiqlik ta’sir qilishi natijasida; 
- mikrobilogik – haroratni ko‘tarilishi va namlik natijasida organizmlarni haYotiy 
faoliyatini davom etirilishi natijasida (qirindi, bug‘doy, torf, ko‘mir va h.z.); 
- kimYoviy – bir–biri bilan Yoki kislord ta’sirida moddalarni o‘zaro birikishi natijasida. 
Alangalanish va portlashi mumkin bo‘lgan havodagi Yonuvchi modda ma’lum chegarda 
bo‘ladi: quyi – NVP va yuqori VPV. Konsentratsiyasi quyi NVPdan past bo‘lgan Yonuvchi 
aralashmaning alangalanishi yuz bermaydi (aralashmada Yonuvchi moddaning molekulalari etarli 
emas) va VPVdan yuqori bo‘lsa (aralashmada kislorod molekullari etarli emas). VPV va NVP 
oralig‘idan farq qancha katta bo‘lsa, modda shunchalik xavfli bo‘ladi. Bu parmetrlarning 
ko‘rsatkichlari kamayishi mumkin, agar changli havo arlashmlarida namlik yuqori bo‘lsa, masalan 
Yonuvchi changlar havo bilan (shakar, un, ko‘mir). 
YUqori ko‘rsatib o‘tilgan parmetrlar gaz va bug‘larning haroratiga bog‘liq, ya’ni harorat 
100
0
S va undan yuqoriga ko‘tarilsa, alangalanishning quyi chegarasi 8-10 % kamayib, 
angalanishning yuqori chegarsi 12-15% ortib boradi. 
Xulosa qilib aytilsa, moddaning Yong‘in xavfi qancha ko‘p bulsa, quyi chegara kamayib, 
yuqori chegara ko‘tarilib o‘z-o‘zidan alangalanish harorati esa pasayib boradi. 
Bir qator gazlar va suyuqlik bug‘lari uchun quyi (NVP) va yuqori (VPV) ko‘rsatkichlari: 
-
atsetilen 3,5 - 82 %; 
-
tabiiy gaz 3,8 – 19,2 %; 
-
benzin 1 – 6 %; 
-
uglerod okisi 12,8 – 75 %.