8-mavzu: viruslar reproduksiyasi viruslarning reproduksiyasi Virus va hujayra orasidagi munosabat

Latent davrida hujayradagi virus miqdorini aniqlash qiziq natijalar beradi. Latent davri vaqtida hujayra ichida bitta yoki birqancha fag bo‘lishiga qaramasdan faqat bitta infeksion markaz beradi va bitta blyashka hosil qiladi. SHuning uchun hujayra ichidagi haqiqiy virus miqdorini aniqlash uchun titrlashdan oldin hujayrani buzish kerak bo‘ladi. Xuddi shunday tajriba qo‘yilganda paradoksal holat kuzatildi. Latent davpHi boshlanishida hujayra yuqumli markaz bo‘lishiga qaramasdan hujayra ichida umuman fag topilmadi. Agar uni parchalamaganda bir necha minutdan so‘ng bu hujayrada bir qancha yangi fag zarralari avlodi hosil bo‘lar edi. Shunday qilib infeksion jarayonning ma’lum davrida kasallangan hujayrada etilgan fag topilmaydi, latent davpHi ikkinchi yarmida paydo bo‘ladi (14-rasm). Infeksion davpHing fag topilmagan davriga eklips (zatmeniya) davri deb ataldi. Eklips davri boshqa viruslarda ham mavjudligi aniqlandi. Biror biologik agentni viruslar guruhiga kiritishda eklips davri asosiy mezonlardan hisoblanadi.

3-rasm. Viruslar tomonidan qo‘zg‘atiladigan infeksion jarayon bosqichlarining sxemasi (1)
1 — “bittadan portlatish” usulida olingan virus ko‘payishi egri chizig‘i;
2 —virusni hujayra ichida ko‘payishi.
Ordinata o‘qida infeksion davpHing o‘tish vaqti, minutlarda;
Absitsa o‘qida hosil bo‘lgan blyashkalar (yuqumli markazlar) soni


Infeksion jarayonning asosiy parametrlarini aniqlashni ikkinchi yo‘li ham bor. Bunda bitta hujayrani fag bilan kasallantirib olingandagi natijalardir. Buning uchun erkin fagdan ozod qilingan, fag bilan kasallangan hujayralarni shunday suyultirish kerakki unda bir ml da bitta (yoki undan kam) hujayra bo‘lsin. So‘ngra bu hajmdagi suyuqliklarni ayrim probirkalarga quyiladi; bunda ba’zi probirkalarda umuman hujayra bo‘lmaydi, ozgina qismda esa ikkita yoki undan ortiq hujayra bo‘ladi. Ko‘pchilik probirkalarda bittadan hujayra bo‘ladi. Ma’lum vaqt oralig‘ida hamma hajmdagi suyuqliklarda virus borligi aniqlanadi. Bu metod–“edinichny vzrv” (single burst analysis -“bittadan portlatib analiz qilish”) deb nomlangan metod yordamida olingan natijalar “bir sikllik ko‘paytirish metodi”da olingan natijalarga mos keladi. Mazkur, ya’ni “bitta hujayrani portlashi”da faglarni aniqlash metodi hujayrani o‘lchamiga bog‘liq ekanligini, ya’ni “hujayra qancha katta bo‘lsa hosil bo‘lgan faglarni miqdori ham shuncha ko‘p bo‘lishi” qonuniyatni ochdi. Ikkinchidan har bir ayrim hujayrada latent davrini farqlanishi va ko‘p yoki kam vaqt ketishi aniqlandi.