8-mavzu: viruslar reproduksiyasi viruslarning reproduksiyasi Virus va hujayra orasidagi munosabat

Pinotsitoz va va unga o‘xshash mexanizmlar.
Hayvon hujayralarida ayrim o‘ziga xos mexanizm bo‘lib virusni hujayraga kirishida katta rol o‘ynaydi. Bu pinotsitoz bo‘lib, hujayra atrofi muhitidagi zarralarni zabt etadi (“yutadi”). Bunda hujayra membranasi hujayra ichiga botib kiraboshlaydi. Virus hujayra membranasiga adsorbsiyalangan yoki hujayra atorofida erkin xolda bo‘lsa pinotsitoz natijasida hujara ichiga kirib qoladi. Pinotsitoz vakuolasi hujayra ichida harakatlanib yadrogacha etib borishi mumkin. Virusni bunday hujayraga kirishini viropeksis ham deb ataladi.



5-rasm. Pinotsitoz jarayonining ketma-ketligi sxemasi(Ag,1970)
Virus zarrasini modifikatsiyasi. Virus zarrasi hujayra ustida yoki pinotsitoz vakuolasida bo‘lishi bilan virus zarrasini o‘zgarishi boshlanadi – virusning tashqi qobig‘i o‘zgaraboshlaydi. Faglarda uning dum qismidagi struktura o‘zgara boshlasa, boshqalarida hujayra fermentlari ta’sirida virus zarrasini hamma qismi o‘zgaradi. Bu virus zarrasi strukturasini orqaga qaytmas modifikatsiyasi (o‘zgarishi) bo‘lib, infeksion jarayonning eklips davrini boshlanishi bildiradi. Birqancha muddat intakt virus zarrasini hujayradan ajratib olib bo‘lmaydi. M., poliomielit virusi o‘z antigen strukturasini o‘zgartiradi va yuqumliligini yo‘qotadi. Bu vaqtda virus zarrasi o‘z shaklini saqlagan bo‘ladi va nuklein kislotasini tutadi. Bunday modifikatsiyalangan virus zarrasidan fenol yordamida virus nuklein kislotasini ajratib olish mumkin. Oqsil va lipidlardan tashkil topgan chechak viruslarini tashqi qobig‘ini hujayraning gidrolitik fermentlari (proteaza va lipaza) parchalaydi.
Virus zarrasini modifikatsiyasi asosiy stadiyalardan hisoblanadi. Bu davrda bo‘ladigan o‘zgarishlar keyingi stadiyaga virus nuklein kislotasini ajralishiga tayyorlanish bo‘ladi.
Nuklein kislotaning ajralishi. Virusning yuqumlilik xususiyati namoyon bo‘lishi uchun albatta virus nuklein kislotasining oqsil qavatidan ajralib chiqishi zarur. Infeksiya jarayonining ma’lum bir stadiyasida virus nuklein kislotasi oqsil qavatidan to‘la ozod holda bo‘ladi.
Bu fikpHi bildirishga asos bo‘lib quyidagi tajribalar natijasini aytish mumkin, ya’ni virus bilan kasallangan hujayradagi virusni infeksion jaraen siklining ma’lum stadiyasida ma’lum vaqtdan so‘ng olingan ekstraktda ekstraktidagi ona nuklein kislota nukleazalarning gidrolitik ta’siriga sezgir bo‘ladi (aslida esa virus nukleoproteidi tarkibidagi nuklein kislota odatda nukleazaning ta’siriga rezistent bo‘ladi). Virus nuklein kislotasini nukleazaga sezgir erkin nuklein kislota holatiga o‘tishi infeksion jarayonning eng erta stadiyasida sodir bo‘ladi. Boshqa vaqtlarda esa bu holat ancha kechga cho‘ziladi. Virus nuklein kislotasini erkin holatga o‘tishi, virus nukleoprteidini deproteinizatsiyasi hali yaxshi o‘rganilmagan. Ammo ba’zi bu jarayon mexanizmlari har xilligi ancha oydinlashgan. Ba’zi faglarda DNK ning hujayraga kirish mexanizmlari murakkabligi ma’lum. Hujayraga kirgan virus nukleoproteidini hujayra fermentlari yordamida oqsilini emirilishi mumkin. Bu fermentlar virus genomida yoki hujayra genomida kodlangan bo‘lishi mumkin.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, infeksion jaraenning boshlanishi uch asosiy bosqichdan - hujayraga virusni adsorbsiyasi, virus zarrasining modifikatsiyasi va virus nuklein kislotasini ajralib chiqishidan iborat. Ikkita oxirgi stadiyada eklips stadiyasi namoyon bo‘ladi.

6-rasm. T-juft faglar DNKsining hujayraga kirishining asosiy bosqichlari sxemasi (1).