8-Mavzu: Sharq uyg`onish davri madaniyati Reja

“xazinat ul-hikmat”, “dor ul-ulum”
larda tolibi ilmlar ustoz-shogirdlar suhbati 
bardavom edi, olimlarning obro‘-e’tibori yuksak qadrlandi. 
YUrt obodonchiligi, mamlakat ravnaqi, qudratining yuksalishi davomida 
tabiiy ravishda ma’naviy madaniyat, ilm-fan rivoji ham jadal sur’atlar bilan 
ko‘zga tashlanib bordiki, buning natijasida bu zamindan o‘z elini shon-sharafga 
burkagan, dunyoga dovrug‘ taratgan mashhur allomalar, ilm-fan yulduzlari 
etishib chiqdilar. 
8.2. Islom dinini vjudga kelishi va uning ilmiy 
rivojida Markaziy Osiyo allomalarining o‘rni 
 
Islom dinining paydo bo‘lishi xususida islomiy manbalarga asoslangan 
diniy an’anada u ilohiy hodisa, insonlarni to‘g‘ri yo‘lga solish uchun Alloh 
tomonidan yuborilgan oxirgi ta’limot deb uqtiriladi. Islom dini talqinida 
dastlab yahudiy va xristianlar ham aynan musulmonlar e’tiqod qilgan xudoga 
ishonganlar, deyiladi. SHu xudo, ya’ni Alloh odamlarga payg‘ambar-elchilar 
yuborgan. Ammo insonlar payg‘ambarlar ta’limotini buzganlar. SHuning uchun 
Alloh insonlarga oxirgi rasul etib Muhammad (
s.a.v.)
ni tanladi. Unga o‘zining 
kalomi-Qur’onni nozil qildi. 
Muhammad (
s.a.v.) 
oldin o‘z hamshaharlarini, so‘ng barcha arablarni 
ko‘plab qabila xudolariga sig‘inishdan voz kechish va yagona xudo ― 
Allohga e’tiqod qilish, solih hayot kechirish, u dunyoda janatga tushish uchun 
bu dunyoda ezgu ishlar qilishga da’vat etdi. Qur’onga ko‘ra, arablar va 
yahudiylarning umumiy bobokaloni Ibrohim Allohga birinchi bo‘lib iymon 
keltirgan. Qur’oni Karimda Tangri payg‘ambarlardan Ibrohim, Muso, Iso 
Masih diniga erishinglar deb amr qilinadi. 
Arabiston islomiyatgacha goh Eronga, goh Habashistonga qaram edi, 
aholisi johiliyat ruhida, turli illatlar (qiz bolalarni o‘ldirish, mast alastlik, 

---

axloqsizlik) avjga chiqqan edi. Tangri jaholiyatni tugatib, ma’rifatli, 
madaniyatli hayotga o‘tish uchun Muhammad (
s.a.v.) 
ni yubordi. Arabiston 
yarim orolidagi qabilalarning etnik va madaniy jihatdan birlashuvi, yagona arab 
tili, og‘zaki va yozma adabiyot, umumiy fikrlashning shakllanishi va nihoyat, 
arablarning diniy tafakkurida o‘zgarish jarayonlari kechayotgan edi. 
Muhammad payg‘ambar va uning safdoshlari Abu Bakr Siddiq, Umar 
Ibn Xattob, Usmon ibn Affon, Ali ibn Abu Tolib va boshqalar Quraysh 
mushriklari, butparastlarini haq dinga kiritish uchun og‘ir mashaqqatlarni engib 
o‘tdilar. 
Muhammad (
s.a.v
.)ning diniy va siyosiy faoliyati faqat Makka va 
Madinada emas, balki jahon miqyosida buyuk o‘zgarishlarni keltirib chiqardi. 
Muhammad 
(s.a.v.) 
har tomonlama barkamol inson bo‘lgani uchun, uning 
shaxsiy fazilatlari tufayli yahudiy-xristian mazhablariga yaqin g‘oya bilan 
yashovchi mahalliy hijozliklar harakati o‘ziga xos xususiyatlar kasb etdi, diniy 
va siyosiy kuchga ega bo‘ldi, bu kuch islom dinini vujudga keltirdi va eng 
muhim olamshumul tarixiy voqealardan biriga aylandi.
Islom dinining muqaddas kitobi 
Qur’ondir
. Musulmonchilikda bu kitobning 
butun mazmuni Allohning 
vahiy 
qilingan so‘zi deb tushuniladi. Islom dinining 
aqidalari, e’tiqod talablari, huquqiy va ahloqiy me’yorlari, cheklash va ta’qiqlari
Qur’on bilan birga uning tafsirlarida, 
Hadis 
to‘plamlari va shariat 
qo‘llanmalarida, shuningdek, VIII-XII asrlarda vujudga kelgan ilohiyot 
adabiyotlarida o‘z ifodasini topgan.