8-мавзу: ландшафтнинг махсус фаолияти режа: Энергия оқими ва унинг ўзгариши



Download 1,41 Mb.
bet4/8
Sana09.04.2022
Hajmi1,41 Mb.
#538727
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
8-мавзу . ЛАНД МАХСУС ФАОЛИЯТИ

Табиатда намликнинг айланиши
Географик қобиқда энг кенг тарқалган моддий бирикмалардан бири сув бўлиб, у океанлар, қорлик ва музликлар, кўллар, дарёлар ва сойлар, ботқоқликлар, тупроқ ва атмосферада 1,5 млрд. км3 га яқин ҳажмда турли ҳолатда мавжуддир (7 - жадвал).
7-жадвал
Гидросферадаги сувнинг ҳажми ва унинг тикланиш фаоллиги
(М. И. Лвович, 1986)

Сув ресурслари манбалари

Сув ҳажми, км3

Сув баланси элементи, км3 / йил

Сув заҳирасининг тикланиш даври, йил

Дунё океани

1 370 000 000

452 000

3000

Ер ости сувлари

60 000 000

12 000

5000

Қутб музликлари

24 000 000

3 000

8000

Қуруқликдаги ер усти сувлари

280 000

40 000

7

Дарёлар

1 200

40 000

0,030

Тупроқдаги намлик

80 000

80 000

1

Атмосфера буғлари

14 000

525 000

0,027

Гидросфера

1 454 000 000

525 000

2800

Жадвалдан кўриниб турибдики, гидросферадаги сувнинг асосий қисми (94 фоизи) дунё океанига тўғри келади. Дунё океанидаги сув тўла янгиланиши учун уч минг йил керак бўлади. Дарёлардаги сувлар эса ўртача ҳар 11 кунда янгиланар экан. Атмосферадаги намликнинг алмашиниши ҳам тахминан шунча кунга тўғри келади.


Сув ердаги ҳаёт учун ниҳоятда катта аҳамиятга эга бўлиб, унинг физикавий, кимёвий ва биологик хусусиятлари махсус адабиётда кенг ёритилган. Унинг ажойиб хусусиятларидан бири шундаки, организмларнинг ҳаёт жараёни учун мос ҳарорат шароитида у суюқ ҳолатда бўлади. Яна бир хусусияти унинг ниҳоятда сингувчанлигидир. Сувнинг жисмларга (тупроқ, ўсимлик ва ҳ.к) сингиш даражаси бошқа суюқликларга нисбатан юқори бўлганлиги учун табиатда кимёвий жиҳатдан тоза сув деярли учрамайди. Унинг таркибида албатта қандайдир эритмалар ва аралашмалар бўлади. Ҳатто атмосфера ёғинлари таркибида ҳам турли хил эриган тузлар мавжуддир. Масалан, (Ўрта Осиёнинг) баланд тоғлик ҳудудларида агар ҳар йили ўртача 221 км3 атмосфера ёғинлари тушса унинг таркибида 7 млн т дан ортиқ турли-туман тузлар бўлади. Текислик ва тоғ олди ҳудудларида эса бундан 8-9 марта кўпроқдир.
Ландшафт таркибидаги сув ниҳоятда кучли геокимёвий омил ҳисобланади. Ландшафтлардаги асосий кимёвий жараёнлар ана шу сувда ёки унинг иштирокида рўй беради. Сув кимёвий моддаларнинг ҳаракатида транспорт вазифасини ўтайди. Модданинг бир ландшафтдан чиқиб кетиши, иккинчи бир ландшафтга кириб келиши ва тўпланишида сувнинг аҳамияти бениҳоядир. Бундан ташқари, ландшафтлардаги жонли модданинг шаклланиши ва ҳаётида ҳам сув энг асосий омиллардан биридир. Ландшафтлардаги намликнинг йиллик йиғиндиси асосан атмосферадан тушадиган ёғин-сочин ҳисобига ҳосил бўлади. Ландшафтга кириб келган ёғиннинг айрим қисмини ўсимлик қоплами ушлаб қолади.
Ўсимликларнинг танаси ва баргида ушланиб қолган намлик яна атмосферага буғланиб кетади (14-расм).


Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish