|
Bazar ekonomikası — jeke múlkshilikke tiykarlanǵan, barlıq ekonomika- lıq sheshimler bazar mexanizmi járdeminde anıqlanatuǵın ekonomikalıq sistema.
Joqarıda keltirilgen ózgeshelikler tiykarında bazar qatnasıqları qáliple-sedi, bazar ekonomikası ámel etiw ushın shárt-sharayatlar jaratıladı hám ekonomika bazar qatnasıqları tiykarında rawajlanadı. XX ásirge kelip, oraylasqan jobalı ekonomikaǵa tiykarlanǵan
bir qatar mámleketler payda boldı. Nátiyjede, bul eki teoriya hám ámeldegi yeki sistema ortasında báseki, óz ara jarıs júzege keldi. Bazar ekonomikası jámiyet turmısındaǵı ózgerislerge juwap sıpatında, unamlı ózgesheliklerdi ózinde tez iske asırıp, bul ózgerislerge tezlik penen beyimlese aldı hám usınıń menen ekonomikalıq progresstiń rawajlanıwına tırnaq saldı. Al, jobalı ekonomika bolsa óziniń qolaysızlıǵı, ózgerislerge tez beyimlese almaǵanlıǵı sebepli jámiyettiń ekonomikalıq rawajlanıwına irkinish bolıp, onı «buwındıra» basladı. XX ásirdiń aqırına kelip, bazar ekonomika-sına súyengen mámleketler ekonomikası gúllep-jasnap, ekonomikalıq rawajlanıwda ilgerilep ketti. Oraylasqan jobalı ekonomika húkim súrgen mámleketler ekonomikası kriziske ushırap, jáhán rawajlanıwınan biraz arqada qalıp ketti. Búgingi kúnge kelip, bul mámleketlerde de bazar ekonomikasına ótiw hám tariyxıy, hám ekonomikalıq zárúrlik bolıp qaldı.
Bazar ekonomikası da bir qatar kemshiliklerden qurı qol emes. Adamzat tariy x ı buǵan gúwalıq berip turıptı. Bazar ekonomikası mámlekettiń ekonomikaǵa aralasıwın biykar etip, jámiyet bay hám kámbaǵallarǵa bóliniwine, múlktiń azshılıqtıń qolında toplanıwın, iri-
iri monopolistlik kárxnalardıń payda bolıwına hám jámiyettegi sotsiallıq hám ekonomikalıq teń salmaqlı turaqlılıǵına negiz jaratadı. Bazar ekonomikasınıń inf lyatsiya hám jumıssızlıqqa qarsı nátiyjeli gúrese almaytuǵını belgili bolıp qaldı. Bulardıń barlıǵına, belgili dárejede qarsı turıwshı kúshke, mámlekettiń ekonomikanı tártipke salıp turıw iskerligine zárúrlik payda boldı. Mámlekettiń ekonomikalıq turmısqa aralasıwı unamlı jaǵday sıpatında moyınlandı. Mámleketke jámiyette ekonomikalıq nızam qaǵıydalardıń qollanılıwı ushın zárúrli sharayatlar tayarlaw, olardıń orınlanıwın qadaǵalaw, ekonomikanı tártipke salıp turıw, bazar sistemasın qorǵaw sıyaqlı wazıypalar júklenedi. Mámleket bazar ekonomikası sharayatında ekonomikanıń tiykarǵı qatnasıwshılarınan birine aylandı. Bazar ekonomikasınıń logikalıq dawamı esaplanǵan aralas ekonomikaǵa jol ashıldı.
Aralas ekonomikanı jámiyet aǵzalarınıń kem támiyinlengen bólegin sociallıq qorǵaw, global abadanlıqtı támiyinlewge baǵdarlan- ǵanlıǵı menen ajıralıp turadı. Mámleketimizdegi bazar ekonomika- sına ótiw procesi degende, biz tap usı sıpatlarǵa iye bolǵan sociallıq baǵdarlanǵan bazar ekonomikasına, yaǵnıy aralas ekonomikaǵa ótiwdi túsinemiz.
Bazar ekonomikası sisteması «Ne?», «Qalay?» hám «Kim ushın?» degen sorawlarǵa qay dárejede juwap beriwin túsindirip beriń. Bazar ekonomika- sınıń tiykarǵı ózgesheliklerin sanań.
Erkin ekonomikalıq iskerlik degende neni túsinesiz?
Bazar ekonomikasında jeke múlkshiliktiń roli qanday?
Ne sebepten monopoliya bazar ekonomikasına qarama-qarsı keledi?
Ne ushın dúnyanıń derlik barlıq mámleketleri bazar ekonomikasın tańlap aldı?
Taza bazar ekonomikasınıń bolıwı múmkin be? Nege?
Aralas ekonomika sharayatındaǵı mámlekettiń roli neden ibarat bolıwı kerek, dep oylaysız? Juwabıńızdı tiykarlań.
Taza bazar ekonomikası orınlay almaytuǵın ekonomikalıq mashqalalardı sanań. Bul mashqalalardı sheshiwdiń qanday jolları bar?
Ózińiz bilgen isbilermenlik penen shuǵıllanatuǵın isbilermen mısalında ba- zar ekonomikasınıń tiykarǵı ózgesheliklerin túsindirip beriwge háreket qılıń.
Bazar ekonomikasi hám aralas ekonomikaniń abzallıq hám kemshilik táreplerin óz ara salıstırıń.
Háreketler strategiyasınıń hár bir baslı jónelisin úyrenip shıǵıń. Úyren- genlerińiz tiykarında:
Globallasıw shárayatında xalıqaralıq báseki kúsheyip, jáhán bazarındaǵı ekonomikalıq múnásebetler quramalasıp atırǵanlıǵın itibarǵa alǵan halda Háreketler strategiyasınıń qabıl qılınıwınıń zárúrligi haqqında óz pikirińizdi bildiriń.
III baslı jónelis — ekonomikanı rawajlandırıw hám liberallastırıw boyın- sha ámelge asırılıp atırǵan jumıslardıń zárúrligi hám kerekligi boyınsha pikirińizdi bayan etiń.
Háreketler strategiyasınıń IV — baslı jónelisin ámelge asırıw ushın eń aldı menen III baslı jónelisti ámelge asırıw kerekligin tiykarlań. Bunda sociallıq tarawdı rawajlandırıw hár dayım úlken qárejetlerdi talap etiwdi itibardan qashırmaw kerek.
Háreketler strategiyasınıń I, II, V baslı jónelislerin nátiyjeli ámelge asırıw ushın hám III baslı jónelis jetiskenliginiń áhmiyetli ekenligin dálillep beriwge háreket etiń.
1991-jılı respublikamız óz ǵárezsizligin qolǵa kirgizip, burınǵı awqam qısımınan qutıldı. Endi xalqımız aldında ǵárezsizlik tırnaǵın bekkemlew, erkin puqaralıq jámiyetti qurıw sıyaqlı asa juwapkerli wazıypa tur edi. Bul wazıypanı orınlawdıń birden-bir jolı bul bazar ekonomikasına ótiw edi. Bazar ekonomikasına ótiwde Ózbekstannıń milliy, ózine tán ózgesheliklerin ózinde sáwlelendire alǵan bazar ekonomikasına ótiwdiń bes principi tiykar etip alındı.
Tómendegi usı principlerdi keltiremiz:
Ekonomikanıń siyasattan ústinligi.
Mámleket — bas reformator.
Nızamlar hám olarǵa boysınıwdıń ústinligi.
Jedel sociallıq siyasat júrgiziw.
Bazar ekonomikasına basqıshpa-basqısh ótiw.
Usı principlerden kelıp shıǵıp, respublikamızda usı ótken waqıt ishinde júdá úlken ózgerisler ámelge asırıldı. Respublikamızda bazar qatnasıqlarına tiykarlanǵan milliy ekonomika tiykarlari jaratıldı. Buǵan mısal etıp, múlkshi- lik, awil xojalıǵı, finans-kredit, sırtqı ekonomikalıq baylanıslar hám sociallıq tarawdaǵı ámelge asırılıp atırǵan reformalardı keltiriw mu’mkin. Bul reforma- lar mámleketimizde bazar qatnasıqların qáliplestiriw ushın xızmet qıladı. Tiykarınan:
Do'stlaringiz bilan baham: |
