|
8.3. Kárxana esap siyasatın úyreniw (bayan etiw)
№1-«Esap siyasatı hám finanslıq esabat» atlı Ózbekistan Respublikası buxgalteriya esabı milliy standartına (BEMS) muwapıq esap siyasatı xojalıq júritiwshi subyekt basshısı tárepinen buxgalteriya esabın júritiw hám finanslıq esabattı tayarlaw hám de dúziw ushın paydalanılatuǵın arnawlı principler, qaǵıydalar hám ámeliy jantasıwlar toplamın ańlatadı.
Sonday-aq, xojalıq júritiwshi subyekttiń esap siyasatı kárxana basshısı tárepinen №1 BEMS tiykarında dúzilip, xojalıq júritiwshi subyekttiń hár túrli jıllar ushın usınılǵan finanslıq esabatlarındaǵı kórsetkishler salısıtırıwshań, hám de basqa baylanıslı BEMS lar tiykarında qáliplestirilgen bolıwı kerek.
Esap siyasatın qáliplestiriw hám oǵan ámel qılınıw máseleleri audittiń áhmiyetli tarawlarınan bolıp, buxgalteriya esabatlarınıń isenimliligine sezilerli dárejede tásir kórsetedi. Sonlıqtan esap siyasatı buxgalteriya esabı hám esabatların auditorlıq tekseriwinen ótkeriwdiń barlıq basqıshlarında – auditti rejelestiriwden baslap auditorlıq juwmaǵın dúzgenge shekem áhmiyetli tekseriw obyekti bolıp esaplanadı.
Házirgi waqıtqa shekem islep shıǵılǵan auditorlıq iskerliginiń milliy standartlarınıń kópshiliginde tekseriletuǵın kárxana iskerligin tártipke salatuǵın, tiykarǵı hújjetlerden biri sıpatında esap siyasatı haqqında sóz júritiledi.
Buxgalteriya esabı hám esabattıń shólkemlestiriliwin tekseriw waqtında esap siyasatı menen tanısıwdıń maqseti buxgalteriya esabın shólkemlestiriwdiń tiykarǵı principlerin hám tekseriletuǵın kárxananıń hújjetler operaciyası grafigin úyreniw hám de bahalawdan ibarat. Bunda esap siyasatın belgileytuǵın párman hújjetleriniń bar ekenligi hám quramı anıqlanadı.
Esap siyasatınıń mazmunın ańlatatuǵın maǵlıwmat derekleri tómendegilerden ibarat:
tekseriletuǵın kárxananıń esap siyasatı haqqındaǵı buyrıǵı;
buxgalteriya esabınıń isshi schyotlar rejesi;
tastıyıqlanǵan dáslepki hújjetlerdiń formaları hám ishki buxgalteriya esabatları ushın hújjetler formalarınıń dizimi;
hújjetlerdiń operaciya reje-grafigi hám esap maǵlıwmatlarına islew beriw texnologiyaları;
ayırım kórsetkishlerdi esapqa alıw boyınsha tastıyıqlanǵan metodika hám tekseriletuǵın kárxananıń esap siyasatı haqqındaǵı buyrıqqa basqa qosımshaları;
tómendegi máselelerdi bayan etetuǵın (ashıp beretuǵın) túsindirme xatı.
Kárxananıń esap siyasatına tiyisli maǵlıwmatlar:
esap siyasatın qáliplestiriwde tańlap alınatuǵın, ótken jılǵıdan parıq qılatuǵın buxgalteriya esabın júritiw usılları;
esabat jılında yaki esabat jılınan keyingi dáwirlerde buxgalteriya esabatlarınan paydalanıwshılardıń bahalaw hám qarar qabıllawına sezilerli dárejede tásir kórsetetuǵın esap siyasatındaǵı ózgerisler;
esabat sánesinen keyin júz bergen hádiyseler hám xojalıq iskerliginiń shártli faktleri, operaciyalardı toqtatıw, bir akciyaǵa yaki 1 swmlıq úleske tuwra keletuǵın payda.
Bul maǵlıwmat dereklerin úyreniw hám analizlew nátiyjesinde klient-kárxana administraciyasınıń esap siyasatın qáliplestiriw hám de onı orınlawǵa júzeki jantaspay atırǵanlıǵın anıqlaw (bahalaw) zárúr. Esap siyasatı haqqındaǵı buyrıq hám onıń menen baylanıslı bolǵan, óz waqtında shıǵarılǵan hám durıs rásmiylestirilgen párman hújjetleriniń bar ekenligi – esap siyasatınan kárxananı basqarıw mexanizmi sıpatında paydalanılıp atırǵanlıǵı haqqında jeterli dárejede gúwalıq bere almaydı.
Máselen, hár túr payda salıǵı stavkaların qollanatuǵın iskerlik túrleri menen shuǵıllanatuǵın kárxanalar bul salıqtı eń joqarı stavka boyınsha esap-kitap etken. Bul jaǵday esap siyasatın qáliplestiriw máselesine kárxanada júzeki jantasıp atırǵanlıǵınan derek beredi. Sebebi, bunda esap siyasatınıń metodikalıq táreplerindegi imkaniyatlarınan paydalanılmaydı. Hár túrli stavkalarda salıqqa tartılatuǵın iskerlikler túrleri boyınsha qárejetlerdi óz aldına esapqa alıw metodın islep shıǵıw hám tastıyıqlaw salıq júgin jeńilletiwge imkan bergen bolar edi. Auditor tárepinen kárxana administraciyasınıń esap siyasatına qatnasın bahalawdı kárxanada ishki qadaǵalawdıń jaǵdayın uluwma bahalawda itibarǵa alıw zárúr. Sebebi esap siyasatı óz-ózinen ishki qadaǵalaw sistemasınıń áhmiyetli bólimlerinen biri esaplanadı.
Esap siyasatın auditorlıq tekseriwinen ótkeriwdiń maqseti - «Esap siyasatı hám finanslıq esabat» atlı №1 BEMS talaplarınan kelip shıqqan halda kárxana buxgalteriya esabatınıń isenimliligi haqqında juwmaq dúziwden ibarat bolıp, esap siyasatı №1 BEMSna muwapıq olardı orınlawdı támiynlewi kerek. Sonday-aq, buxgalteriya esabatınıń isenimliligi haqqında pikir qáliplestiriwde tómendegi jaǵdaylar da inabatqa alınıwı zárúr:
kárxanalardıń múlkiy jaqtan durıs qálipleskeni;
esap siyasatın qollanıwdıń izbe-izligi;
xojalıq iskerligi faktleriniń anıqlıǵı.
Auditorlıq tekseriwin ótkeriwde tómendegilerdi de anıqlaw zárúr:
esap siyasatına tiyisli buyrıq hújjetleriniń bar ekenligi hám olardıń quramı;
esap siyasatına tiyisli hújjetler formaları hám qabıllaw múddetleriniń normativlik hújjetler talaplarına muwapıqlıǵı;
normativlik hújjetler menen belgilengen esap usıllarınan parıq qılatuǵın, biraq kárxananıń múlkiy jaǵdayın hám finanslıq nátiyjelerin isenimli sáwlelendiriwge imkan beretuǵın usıllardıń bar ekenligi;
esap siyasatın qáliplestiriw waqtında tańlanǵan, buxgalteriya esabatlarınan paydalanıwshılar tárepinen kárxananıń finanslıq jaǵdayın bahalaw hám qarar qabıllawǵa sezilerli tásir kórsetetuǵın buxgalteriya esabıni júritiw usıllarınıń mazmunı tolıq ashıp berilgenligi;
esap siyasatına ámel qılıw.
Auditor №1 BEMS da belgilengen, esap siyasatın qabıllaw tártibine ámel qılınıp atırǵanlıǵın tekseriwi kerek:
esap siyasatın qabıllaw haqqında kárxana basshısınıń buyrıǵı (pármanı)nıń shıǵarılǵanlıǵı (№1 BEMS 55-bánti).
Sonday-aq, jańadan shólkemlestirilgen xojalıq júritiwshi subyekttiń tańlaǵan esap júritiw siyasatınıń finanslıq esabatın birinshi márte járiyalaǵanǵa shekem, biraq yuridikalıq shaxs huqıqın alǵan (mámleket diziminen ótken) kúnnen baslap 90 kúnnen keshikpesten rásmiylestiriwi kerek. Kárxana tárepinen tańlanǵan esap siyasatı yuridikalıq shaxs huqıqın alǵan (mámleket diziminen ótken) kúnnen baslap qollanıw múmkin bolıp esaplanadı.
isshi schyotlar rejesi, úlgili qabıl etilmegen dáslepki hújjetlerdiń formaları, hújjetler operaciya reje-grafigi hám esap maǵlıwmatlarına islew beriw texnologiyası, inventarizaciya ótkeriw hám xojalıq operaciyaların qadaǵalaw tártibi hám basqalardıń tastıyıqlanǵanlıǵı.
esap siyasatına kiritiletuǵın qosımsha hám ózgerisler haqqında buyrıq shıǵarılǵanlıǵı (№1 BEMSnıń 56. 1, 56. 2, 56. 3, 56. 4-bántleri).
Do'stlaringiz bilan baham: |
