|
qadaǵalaw ortalıǵı - kárxanada ishki qadaǵalaw ushın qolaylı bolǵan óz-ara xızmet qatnasıqların anıqlaytuǵın belgiler jıyındısı;
kárxanadaǵı buxgalteriyalıq esabınıń sisteması – tiyisli xojalıq operaciyaların jazıwǵa tiyisli esap siyasatı hám ámeller;
qadaǵalaw ámelleri – kárxana xızmetkerleri tárepinen orınlanatuǵın arnawlı tekseriwler.
Bul úsh quramlıq bólek óz-ara baylanıslılıqta maǵlıwmatlardaǵı áhmiyetli qátelerdiń aldın alıw, anıqlaw hám dúzetiwdi támiynleydi.
Qadaǵalaw ortalıǵı degende xojalıq júritiwshi subyekt administraciyasınıń xabardarlıǵı, ishki qadaǵalaw sistemasın ornatıw hám qollap-quwatlawǵa qaratılǵan ámeliy jumıslar túsiniledi.
Qadaǵalaw ortalıǵınıń jaǵdayı basshılardıń jumıs metodı, olardıń dúnyaqarası, qadaǵalaw hám xızmetkerler ústinen qadaǵalaw maqsetin túsindiriw sistemasınıń nátiyjeliligine baylanıslı.
Qadaǵalaw ortalıǵı tómendegi elementlerden ibarat:
siyasat hám basqarıw metodları;
kárxananıń basqarıw strukturası;
direktorlar keńesi, atap aytqanda onıń auditorlıq komitetiniń iskerligi;
basqarıw funkciyaları hám juwapkershiliklerdi bólistiriw metodları;
qadaǵalaw basqarıw metodları, sonıń ishinde ishki audit;
kadrlar siyasatı hám ámeliyat;
sırtqı tásirler (banklerdiń tekseriwi, salıq qadaǵalawı).
Basshılar hám menedjerlerdiń qadaǵalawǵa qatnası qadaǵalaw ortalıǵına eń úlken tásir kórsetedi. Basqarıwdıń joqarı baǵanası xızmetkerlerdiń qadaǵalawǵa qatnasın belgileydi. Jaqsı basqarıw ortalıǵı joqarı dárejedegi ishki kommunikaciya sistemasın támiynleytuǵın, direktorlar keńesi janındaǵı auditorlıq inspekciyasınıń nátiyjeli islewine járdem beretuǵın, byudjetler sisteması (biznes-reje yaki smeta) hám olardıń orınlanıwı haqqındaǵı esabatlardan paydalanatuǵın, ishki audittiń nátiyjeliligin támiynleytuǵın basqarıw sisteması menen xarakterlenedi. Keyinshelli, qadaǵalaw ortalıǵı kárxana xızmetkerleriniń kompetentliligi, xızmet wazıypalarınıń bólistiriliwi, aktivler, hújjetlerdi alıw imkanı hám esap jazıwların waqtı-waqtı menen salıstırıp turıw menen anıqlanadı. Qadaǵalaw funkciyaların ámelge asırıwshı xızmetkerlerdiń kompetentliligi kárxana ishki qadaǵalaw sistemasınıń tiykarǵı belgisi bolıp esaplanadı. Kárxananıń kadrlar menen baylanıslı mashqalaları ishki qadaǵalaw sistemasına keri tásir kórsetedi. Eger buxgalterler tez-tez almastırıp turılsa, bul esap hám qadaǵalaw funkciyaları jeterli tájiriybege iye bolmaǵan hám bunıń aqıbetinde kóplep qátelerge jol qoyatuǵın adamlar tárepinen orınlanıwına alıp keledi. Jańa basshılar hám lawazımlı shaxslar kárxanadaǵı esap sisteması menen jeterli dárejede tanıs bolmawı múmkin. Ayırım jaǵdaylarda buxgalteriya xızmetkerleri joqarı basqarıw buwını tárepinen tapsırılǵan nızamsız esap ámellerin orınlawdı qálemegenligi ushın da jumıstan bosap ketedi. Sonıń ushın da buxgalteriya xızmetkerleriniń tez-tez almastırılıp turıwı unamsız fakt dep bahalanadı.
Ishki qadaǵalaw sisteması nátiyjeli bolıwı ushın funkcional juwapkershilikler yaki xızmet wazıypalarınıń jeterli dárejede bólistiriliwi júdá áhmiyetli. Bul qadaǵalaw ámelleri nátiyjeliliginiń áhmiyetli shárti bolıp esaplanadı. Bular tómendegilerden ibarat:
Xojalıq operaciyaların ámelge asırıwǵa ruxsat beriw. Bul wazıypanı xojalıq operaciyaların rásmiylestiriw huqıqına iye xızmetkerler orınlaydı. Ruxsat etiw belgili túrdegi operaciyalar (máselen, barlıq túrdegi satıw)ǵa tiyisli, uluwma, yaki arnawlı (máselen, áhmiyetli aktivti satıwǵa ruxsat etiw) bolıwı múmkin.
Xojalıq operaciyaların dizimge alıw. Kópshilik kárxanalarda xojalıq operaciyaların jazıw (esap júritiw) hám esabat jumısları kompyuter járdeminde orınlanadı;
Xojalıq iskerliginde kárxana qarjılarınıń saqlanıwın támiynlew. Bunda kárxanaǵa tiyisli aktivlerge haqıyqattan da iyelik etiw yaki olar ústinen qadaǵalaw ornatıw názerde tutıladı;
Schyotlarda sáwlelendirilgen summalardı hám haqıyqattan da bar aktivlerdi waqtı-waqtı menen salıstırıp turıw. Bul jerde aktivlerdi turaqlı inventarizaciya qılıw hám ózgeshelikler anıqlanǵan jaǵdaylarda tiyisli sharalardı qollanıw túsiniledi.
Xızmet wazıypalarınıń sáykes kelmesligi – bul sonday kombinaciya bolıp, onda qátege jol qoyǵan yaki maǵlıwmatdı buzıp kórsetken xızmetker óziniń ápiwayı iskerligi waqtında bul faktlerdi jasırıwı múmkin. Wazıypalar sonday bólistiriliwi kerek, xızmetkerlerden hesh biri joqarıda sanap ótilgen tórt funkciyanıń eki yaki onnan artıǵın orınlamawı kerek. Birinshi hám tórtinshi funkciyalar basqarıw, ekinshi funkciya esap, úshinshisi bolsa saqlaw funkciyası bolıp esaplanadı. Bul funkciyalardı hár túrli shaxslar hám bólimler ortasında bólistiriw eki abzallıqqa iye.
jumıslardı muwapıqlastırıw (bir xojalıq operaciyasınıń hár túrli táreplerin kórip shıǵıw) esabınan ataylap qılınbaytuǵın qátelerdi anıqlaw hám tuwrılaw ańsatlasadı.
maǵlıwmatlardı buzıp kórsetiw qıyınıraq boladı, sebebi bul eki yaki onnan artıq isshi shaxslardıń til biriktiriwin talap etedi.
Qadaǵalap turıw qadaǵalaw ortalıǵınıń áhmiyetli elementi bolıp esaplanadı. Kárxanada esap funkciyaları hám qadaǵalaw ámellerin kárxana xızmetkerleri hám kompyuter sisteması orınlawı múmkin. Menedjerler tárepinen bul funkciyalar orınlanıwı ústinen qadaǵalaw ornatılıwın támiynlew itibarǵa tiyisli. Kreditlew boyınsha menedjerler jumısı ústinen qadaǵalawdı ámelge asırıwshı qadaǵalawshı, máselen, debitorlar schyotlarındaǵı saldolardı qadaǵalaw schyotı maǵlıwmatlarına waqtı-waqtı menen salıstırıp turıwı múmkin. Bólimler basshıları yaki qadaǵalawshıları xızmetkerler tárepinen tabılǵan qátelerdi dúzetiwi, sonday-aq, kárxanadaǵı esap sistemasına tiyisli qararlar qabıllawı hám ruxsat etiwi múmkin. Qadaǵalaw ornatıw basqarıw qadaǵalawınıń áhmiyetli quralı hám pútkil ishki qadaǵalaw sisteması iskerlik kórsetiwiniń shárti bolıp esaplanadı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
