8- mavzu: Traheyya bilan nafas oluvchilar kenja tipi harakteristikasi va klasifikatsiyasi. Traheyya bilan nafas oluvchilar kenja tipida hashorotlar sinfining vakillarini qishloq ho’jaligidagi va halq ho’jaligidagi hamda meditsinada tutgan

Jinsiy sistemasi. Deyarli barcha hasharotlar ayrim jinsli. Ular orasi­da germafrodit turlar kam uchraydi. Ko`pchilik hasharotlarda jinsiy di- morfizm yaxshi rivojlangan bo`lib, erkagi urg`ochisidan turli o`simtalarning rivojlanganligi bilan farq qilishi mumkin. Masalan, kapalaklarning erkagi urg`ochisiga nisbatan kichikroq va boshqa rangda bo`ladi. Ayrim qo`ng`izlaming (bug`u qo`ng`iz, shoxli qo`ng`iz) erkagi tanasida turli o`simtalar rivojlangan. Ayrim urg`ochi hasharotlar (chirildoq, temirchak- lar, yaydoqchilar)ning qorin bo`limida tuxum qo`yg`ichi bo`ladi. Bir qan­cha hasharodar erkaklari qanotii bo`lib, urg`ochilarining qanotlari kuchsiz rivojlangan yoki butunlay rivojlanmagan (odimchi kapalaklar) bo`ladi.
Ko`payishi. Hasharotlar faqat jinsiy yo`l bilan ko`payadi. Suvarak- lar birdaniga 16 ta tuxum qo`yadi, ular o`z tuxumlarini maxsus qopchiqka joylab birmuncha vaqt sudrab olib yuradi. Uy pashshasi birdaniga 150 tagacha, hayoti davomida 600 ga yaqin tuxum qo`yadi. Asalarining ma- likasi bir kunda 1000 tagacha, hayoti davomida esa 10000 mln ga yaqin tuxum qo`yadi. Ko`pchilik hasharotlarning tuxumhujayrasi urug`langandan so`ng rivojlana boshlaydi. Shuning bilan birga hasharotlar orasida parteno­genez hodisasi ham keng tarqalgan. Jamoa bo`lib yashaydigan hasharot­lar partenogenez orqali faqat erkaklarini hosil qiladi. Asalarilaming urg`ochisi bir vaqtning o`zida urug`langan va urug`lanmagan tuxumlar qo`yadi. Bu hodisa tuxum qo`yiladigan kataklaming tuzilishiga bog`liq bo`ladi. Ishchi arilar tayyorlagan kataklaming bir qismi boshcjalariga qaraganda chuqurroq va boshqacharoq tuzilgan. Malikasi tuxumini katakcha tubiga qijjash uchun qorin qismini siqib, tuxum qo`yg`ichini cho`zadi. Shu tufayli urug` qabul qilgichning teshigi bekiladi va jinsiy yo`llardan chiqayotgan tuxumlar umg`lanmasdan qoladi. Bunday katak- larga qo`yilgan umg`lanmagan tuxumlardan faqat erkak arilar chiqadi. Boshqacharoq tuzilgan kataklarga qo`yilgan urug`langan tuxumlardan esa oziqning mo`l-ko`lligi va xiliga qarab urg`ochisi (malikasi) yoki ishchi arilar yedshib chiqadi.