7– modul: qimmatbaho metallar bozori reja

Tartibga solinuvchi bozorlarga - ko‘pchilik uchinchi dunyo mamlakatlari bozorlari kiradi.
Ichki bozorlarda bitimlar asosan mayda quymalar va tangalar bilan amalga oshiriladi, hisob-kitob vositasi sifatida esa mahalliy valyutalar ishtirok etadi.
Qora bozorlar toifasiga Osiyo qit’asidagi ayrim mamlakatlarning oltin bozorlari kiradi. Ularning vujudga kelishi oltin bilan operatsiyalarni amalga oshirishga yoppasiga davlatlar tomonidan cheklashlar kiritilishi bilan bog‘liq. Qora bozorlar yopiq bozorlar bilan parallel ravishda mavjuddir. Qora bozorlar - bu radikal tarzda tashkil etilgan ichki bozorlarning bir shakli bo‘lib, bu yerda oltinni olib kirish/olib chiqish taqiqlangan va soliq tartibi tufayli qimmatli metallar bilan savdo qilish ichki narxlar jahon narxlaridan ortiq bo‘lgani sababli foyda keltirmaydi.
Asosan birlamchi oltin bozorga oltin qazib oluvchi kompaniyalardan kelib tushadi. Ular ham uncha katta bo‘lmagan korxonalar shalida, ham yirik korporatsiyalar shaklida ishtirok etishadi. Kompaniyaning bozorga ta’sir ko‘rsatishi uning yetkazib berayotgan oltin miqdoriga bog‘liq bo‘lishi mantiqan to‘g‘ridir. Demak, bozorning boshqa ishtirokchilari yirik oltin qazib oluvchilarning faoliyatiga alohida e’tibor berishadi.
Bu toifaga sanoat va zargarlik kompaniyalarini, shuningdek affinaj (oltinni tozalash va sifatini yaxshilash) bilan shug‘ullanuvchi kompaniyalarini ham kiritish mumkin. Ayrim mamlakatlardagi eng yirik birjalarda qimmatbaho metallar va xususan, oltin savdosi bilan shug‘ullanuvchi alohida seksiyalar bor.
Bozorda ishtirok etuvchi investorlarning turli xil manfaatlari bo‘lib, o‘z navbatida, bu oltin bilan bog‘liq bo‘lgan vositalarga turli xil shaklda mablag‘ kiritishlariga olib keladi. Odatda, oltin bozoridagi investorlar o‘rtasida eng ommabop vosita valyutalarning farqiga asoslangan (CFD) bitimlar hisoblanadi.
Markaziy banklar qimmatli metallar bozorida ko‘p qirrali o‘rinni egallaydi. Ular oltin bozoridagi eng yirik operatorlar bo‘lib hisoblanadi va bir vaqtda bu oltin bilan savdo qilish qoialarini belgilab beradi. Shuni ham ta’kidlash zarurki, zaxira oltinni faol sotish bosh maqsad bo‘lib hisoblanmaydi, ammo zaxiralardan oqilona foydalanishga intilishni namoyish qiladi. Markaziy banklar bozor kon’yunkturasiga katta ta’sir ko‘rsatadi, bu ayniqsa XX asrning 90-yillarida sezilarli bo‘ldi.
Oltin bozorida ixtisoslashgan kompaniyalar va tijorat banklari professional vositachilar va dilerlar bo‘lib hisoblanishadi. Bozorga kelib tushayotgan oltinning deyarli hammasi ularning qo‘lidan o‘tgani uchun ularning o‘rni muhimdir.
Tabiiy oltin bilan amalga oshiriladigan operatsiyalarning eng katta hajmi London va Syurixga to‘g‘ri keladi. Dastlab oltin bilan savdo qilishning katta qismi Londonga to‘g‘ri kelar edi, bunga, xususan, metallni Britaniya Hamkorlik mamlakatlaridan (avvalo, JARdan) yetkazib berilishi imkon bergan bo‘lib, bu mamlakatlarni qimmatbaho metall bilan savdo savoli tarzda tashkil etilgani jalb qilar edi. Oltin Londondan Yevropa qit’asiga, u yerdan Yaqin va Uzoq Sharq mamlakatlariga ko‘chirilar edi.