7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл


Сезгининг психофизиологик асослари



Download 1,68 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/60
Sana22.02.2022
Hajmi1,68 Mb.
#83525
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60
Bog'liq
Маъруза матни

Сезгининг психофизиологик асослари 
Сезги тирик организмларнинг биологик яшаш шартларидан саналган 
ички механизмдир, яъни у тирик организмда ташқи ва ички дунѐ ўртасида 
алоқа боғловчи психологик-биологик асосдир. У орқали марказий нерв 
системаси қўзғатувчиларга жавоб беради. (Ш.Шехтер) 
Сезгилар ҳосил бўлиши учун қуйидаги шартлар бўлиши керак: 
Биринчидан, сезги аъзоларимиздан биронтасига таъсир этадиган нарса 
ѐки ҳодиса бўлиши керак.
Иккинчидан, сезувчи аппарат соз бўлиши керак. Бу аппарат қуйидаги 
қисмлардан иборат: 1. Сезувчи орган (рецептор).2. Ўтказувчи йўл (афферент 
нерв). 3.Бош мия пўстлоғидаги марказ. 4. Миядан жавоб импульсларини 
узатувчи йўл (эфферент нерв). 
Битта сезги аппаратини ташкил қиладиган қисмларни И. П. Павлов 
умумлаштирган 
ном 
остида 
анализатор деб атаган. 
Сезги 
моҳиятига 
кўра 
объектив 
оламнинг 
субъектив 
сиймосидир. Лекин сезгиларнинг 
ҳосил бўлиши учун организм 
моддий қўзғатувчининг тегишли 
таъсирга 
берилиши 
кифоя 
қилмайди, балки организмнинг ўзи 
ҳам қандайдир иш бажариши 
даркор. Сезгилар муайян давр 
мобайнида 
рецепторга 
таъсир 
ўтказаѐтган қўзғатувчининг ўзига 
хос қувватини нерв жараѐнлари қувватига айланиши натижасида ҳосил 
бўлади. Сезгиларнинг ҳосил бўлишига кучли таъсир қиладиган 
жараѐнларнинг иштирокини ўрганишга бағишланган кўплаб ва кўпқиррали 
тадқиқотлар олиб борилган. 
Сезги аъзолари фақат мослашувчанлик, ижро қилиш функцияларини 
бажарибгина қолмасдан, балки ахборот олиш жараѐнларига бевосита 
иштирок этадиган ҳаракат органлари билан мустаҳкам боғлангандир. 
Анализатор-Сезги нерв 
системасининг у ѐки бу 
қўзғатувчидан таъсирланувчи 
реакциялари остида ҳосил 
бўлади ва ҳар қандай психик 
ҳодисалар каби рефлекторлик 
хусусиятига 
эгадир. 
Қўзғатувчининг айнан ўзига 
ўхшайдиган 
анализаторга 
таъсири натижасида ҳосил 
бўладиган 
нерв 
жараѐни 
сезгининг физиологик негизи 
ҳисобланади. 



Анализатор уч қисмдан таркиб топади: 1) ташқи қувватни нерв 
жараѐнига айлантирадиган махсус трансформатор ҳисобланган периферик 
бўлим (рецептор). 2) анализаторнинг периферик бўлимини марказий 
анализатор билан боғлайдиган йўлларини очадиган афферент нерв (марказга 
интилувчи) ва эфферент (марказдан қочувчи) нервлар. 3)Анализаторнинг 
периферик бўлимларидан келадиган нерв сигналларининг қайта ишланиши 
содир бўладиган қобиқ ости ва қобиқ (миянинг ўзи билан тугайдиган) 
бўлимлар. 
Анализатор периферик бўлимларининг муайян ҳужайралари мия 
қобиғидаги ҳужайраларнинг айрим қисмларига мос бўлади. Жумладан, кўз 
тўр пардасининг турли нуқталарида ҳосил бўладиган тасвир мия қобиғида 
ҳам ҳар хил нуқталарда шуни акс эттиради; эшитишда ҳам худди шу 
жараѐнни кузатишимиз мумкин: ноғора парда ва миядаги акс садо. 
Сезгининг ҳосил бўлиши учун ҳамма анализаторлар яхлит бир нарса 
сифатида ишлаши даркор. Қўзғатувчининг рецепторга таъсири қўзғалишнинг 
юз беришига олиб келади. 
Анализатор нерв жараѐнларининг ѐхуд рефлектор ѐйининг бутун йўли 
манбаи ва энг муҳим қисмини ташкил этади. Рефлектор ѐйи рецептордан, 
таъсирни мияга олиб борувчи афферент нерв йўллари ва эфферент 
нервлардан таркиб топгандир. Рефлектор йўли элементларининг ўзаро 
муносабати мураккаб организмнинг теварак атрофдаги оламда тўғри мўлжал 
олишининг, организмнинг яшаш шароитларига мувофиқ тарздаги 
фаолиятнинг негизини таъминлайди.

Download 1,68 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   60




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish