7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

Диққатнинг барқарорлиги 
Диққатнинг барқарорлиги бу - диққатнинг 
муайян мақсадга бўйсиндирилган фаолиятда 
узоқ 
вақт 
марказлаштириб 
туришидир. 
Диққатнинг 
барқарорлиги 
ишда 
умумий 
мақсадга интилувчанлик сақланган ҳолда объектлар ва фаолият 
xарактерининг алмашиниб туришини талаб қилади. Диққат барқарорлигини 
юқорида кўрсатиб ўтилган барча шартларига риоя қилиш ўқувчиларнинг 
ўқув ишлари жараѐнида чалғишларини бартараф қилиш учун жуда 
муҳимдир. Чалғиш – диққатнинг барқарорлигига қарама-қарши бўлган 
ҳолатдир. Бу диққатнинг зарур фаолиятдан иxтиѐрсиз равишда четга оғиши 
демакдир. Диққатнинг барқарорлигини унинг кўчувчанлигини ва турлича 

---

13 
тебраниши билан биргаликда ўрганиш ва тарбиялаш лозим. Диққатнинг 
кўчиши бу фаолият мақсадининг ўзгариши билан диққатнинг бир объектидан 
иккинчисига ўтиши демакдир. Масалан, дарс давомида ўқувчилар 
ўқитувчининг тушунтиришини эшитиб туриб, аста-секин диққатларини 
масалани ечишга қаратадилар бир ўқувчи масаласини ечиб туриб, бошқасига 
кўчирадилар ва ҳоказо. 
Диққатнинг кўчувчанлиги ва чалғишини унинг беқарорлиги билан 
чалкаштириш мумкин эмас. Бир неча минут давомида диққат билан соатнинг 
чиқирлашини эшитинг ѐки томир уришини санаб кўринг бир оз вақтдан 
кейин диққатингиз бир неча чиқирлашни тушйриб қолдиради, яъни тебрана 
бошлайди.
Диққатнинг тебраниши бу диққатнинг муайян объектга яна қайтиши ѐки 
кучайишига боғлиқ ҳолда вақт-вақти билан қиска муддатли чалғиши ѐки 
бўшашидир. 
Диққатнинг жамланганлиги 
Диққатни жамлаш - деб бу жадаллик ѐки концентрация даражасидир, 
Бошқача сўзлар билан айтганда, унинг интенсивлиги, асосий кўрсаткич,
фокуси, 
руҳий 
ѐки 
онгли 
фаолиятини 
жамлайди.А. А.Ухтомский - диққат мия 
қобиғида қўзгалиш ва доминант марказидаги 
фаолиятнинг ўзига хос жиҳатлари билан 
боғлиқ, деб ҳисоблайди. Хусусан, концентрация 
бу бир вақтнинг ўзида доминант билан боғлиқ
қўзғалиш ва миянинг қолган ҳудудларда
тормозланиш деб ҳисобланади. 
Диққатнинг
тақсимланиши - бир 
вақтнинг ўзида турли объектлар маълум бир 
қаторда диққат ушлаб турилиб бир одамнинг 
қобилияти 
билан 
диққат 
тажрибасини 
тушунищдир. 
Бу қобилият-диққат соҳасида уларни тутиб, бир вақтнинг ўзида бир неча 
ҳаракатларни амалга ошириш имконини беради. Мисол учун, афсонага кўра 
Юлий Цезарь, бир вақтнинг ўзида еттита боғлиқ бўлмаган ишларни қилиш 
мумкин бўлган ажойиб қобилиятли инсон ҳисобланган. Бироқ, ҳаѐт 
тажрибаси шуни кўрсатадики, инсон бир вақтнинг ўзида фақат битта 
амалиѐтни бажара олиши имкониятига эга. Шуни, исботландики бир киши
бир вақтнинг ўзида бериладиган иккита машқлар ҳақида ўйлаши мумкин 
эмас. Бироқ, баъзан инсон бир вақтнинг ўзида иккита ишни амалга ошириши 

---

14 
мумкин агарда бундай ҳолларда, операциялар турларидан бири тўлиқ 
автоматик амалга оширилса ва диққат талаб қилмаса акс ҳолда бунақа 
операцияни бажара олмаслик мумкин.