7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

1. Вақтинчалик ҳиссий хотира 
2. Қисқа муддатли хотира 
3. Узоқ мддатли хотира
Бу 3 босқичли жараѐн оддий бўлса-да тарихий аҳамиятга эга. Бу 3 
босқичли жараѐн чекланган ва аниқ. Бу янгиланган модел 2 та муҳим янги 
тушунчаларни келтиради: биринчи икки босқичда онгли хабардорлик,
Ишчи хотира узоқ муддатли хотирага тўғридан-тўғри ва автоматик 
равишда ахборот фаол қайта ишланади. Биз барча ахборотларни шу заҳоти 
сергакликда ўйлай олмаймиз. Биз кўпинча муайян, янги ѐки муҳим бўлган 
ахборотларгагина эътиборимизни қаратамиз. Масалан, биз хотиранинг ҳажм 

---

25 
қувватини аниқлашимиз мумкин: тасаввур қилинг, сизга алфавитдаги 
бирон ҳарф кўрсатилди, сўнгра оддий бир савол сўралди, кейин навбатдаги
ҳарф ва кейин яна бошқа осон савол сўралди. Яхши натижага эришганлар 
саволларга қараганда ҳарфларни эслаб қолишди. Улар кундалик ҳаѐтида 
асосий эътиборларини вазифаларга қаратишади. 
Ҳиссий хотира
– Хотира тизимида ҳиссий маълумотларни зудлик билан 
қисқа эслаб қолиш. Бир лаҳза юзларидаги маълумотларни қайд этади. 
Қисқа муддатли хотира
 – фаол хотирада бир неча белгилар аниқ сақланади, 
масалан, 7 та рақамгача бўлган маълумотларни эслаб қоламиз. Айнан шу 
фаолиятдаги ѐки ишловчи хотира бўлиши мумкин. Фикрлашимиз асосида 
ишловчи, вазифаларни бажарувчи ижро этувчи хотиралар ѐтади. Қисқа 
муддатли хотирани биз бўлакларга бўлиб узайтиришимиз мумкин. 
Узоқ муддатли хотира
 – хотира тизимидаги доимий ва чегарасиз боғлиқлик. 
У нисбатан самарали ва мустаҳкам. Билим, кўникма ва тажрибаларни ўз 
ичига олади. Унутилган маълумотларни гипноз ѐки электрлаш орқали қайта 
эслаш ва узоқ муддатли хотирага ўтишини тезлаштириши мумкин. Узоқ 
муддатли хотира ўзига хос тарзда ишлатилмаган хотираларни бир чеккада 
сақлаб қўяди. У чексиз ва ташқи таъсирга мойил эмас. Қисқа муддатли ва 
узоқ муддатли хотира вақти бўйича ҳам, маълумотларни сақлаб қўйиш 
бўйича ҳам фарқ қилади.
Ишчи хотира -
Фаол ишлашга ажратилган қисқа муддатли хотирадаги 
ҳамда, қайта ишланадиган узоқ муддатли ахборотлар.
Аткинсон ва Шифриннинг классик 3 босқичли модели хотира 
жараѐнини тушунишда ѐрдам беради, аммо бугунги тадқиқотчилар узоқ 
муддатли хотиранинг бошқа йўлларини ҳам топишди. Масалан айрим 
ахборотлар хотиранинг онгли иштироки орқали “орқа эшик”дан узоқ 
муддатли хотирага ўтади. Ишчи хотирасида кўп ва фаол ишлаш қисқа 
муддатли хотира босқичида учрайди. Доктор Пенфилд фаолияти давомида 
эпилепсия 
касалига 
чалинган 
бемори 
миясининг 
қайси 
қисми 
жароҳатланганини билиш учун бемор миясининг қисмларига кичик электр 
токлар жўнатади. Бемор оғриқ сезмайди, чунки мияда оғриқ сезувчи нервлар 
йўқ. Шунда бемор ѐшлигидаги воқеаларни эслаѐтганини айтди. Бу 
докторнинг ҳужайраларга бирма бир тегиб чиқаѐтгани натижаси эди. 
Шундан кейин Пенфилд ўз таклифини билдирди, биз деярли барча 
маълумотларни хотирамизда сақлаб қоламиз, гап уларни қайта эслаш учун 
туртки беришда.