7-mavzu. Inson kapitali va inson taraqqiyoti (4 soat)

Ходим ҳаракатчанлигига назарий 
ёндошувлар 
Ходимнинг иш жойлари 
ўртасидаги ҳаракатчанлиги 
Ходимнинг касб, 
тармоқлараро ва малака 
бўйича ҳаракатчанлиги 
Иш билан бандликни 
тартибга солувчи 
иқтисодий механизм 

---

harakatchanligi modelidan mehnat bozorida ish kuchining taklifini tushunish va 
prognoz qilish nuqtai nazaridan foydalaniladi
26
. 
Amerikalik iqtisodchilar S.Devis va J.Xoltivangerning hisoblashlariga ko‘ra, 
xodimlarning ish joylarini o‘zgartirishlariga bog‘liq ko‘plab omillar hamda ish 
bilan bandlik, ishsizlik va iqtisodiy nofaollikning holatini ikki guruhga tasniflash 
mumkin: 
● birinchisi – mehnat harakatchanligining xodim shaxsi bilan bog‘liq 
omillari (kasbiy o‘sish, malaka darajasining yetarliligi yoki ortiqchaligi, mehnat 
faoliyatidan qoniqish hosil qilinmaslik, turar joyni o‘zgartirish, ta’lim 
muassasasidagi o‘qishni tugallash, pensiya yoshiga yetish va hokazolar). Bunda ish 
joyini o‘zgartirish mazkur omillar ta’siri ostida ro‘y beradi, ammo bu korxona 
personali sonini ko‘paytirish yoki qisqartirishni talab etmaydi. Ushbu holatda ish 
kuchi miqdori o‘zgarmay qolishi mumkin; 
● ikkinchisi – bunda gap yangi bozorlarning paydo bo‘lishi yoki 
mavjudlarining barbod bo‘lishi, korxonalar va tarmoqlarning texnikaviy qayta 
jihozlanishi, xalqaro bozorlardagi raqobatning kuchayishi yoki susayishi, xo‘jalik 
yuritishda joylardagi tafovutlar to‘g‘risida boradi. Odatda bu jarayonlar umumiy 
ish joylari sonining o‘zgarishi yoki ayrim xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar va alohida 
tarmoqlar o‘rtasida ularning qayta taqsimlanishiga olib keladi. Natijada ish 
kuchining harakatchanligi ish joylaridagi o‘zgarishlar ta’siri ostida bo‘ladi
27
. 
Mehnat faoliyati davomida ish kuchining harakatchanligi ish kuchini hosil 
qilish jarayonining unsuri sifatida namoyon bo‘ladi. Ish kuchini hosil qilish – bu 
uni hosil qilish, taqsimlash, ayriboshlash va iste’mol qilish jarayonidir (3.6-rasm). 
Ushbu talqinda ish kuchini hosil qilish: 
● ta’lim olish, kasb-hunarga o‘rganish, ixtisoslikni egallash; 
● taqsimlash – ish kuchini olingan bilim, egallangan kasb va ixtisoslik 
bo‘yicha mehnat faoliyati sohalari, iqtisodiyot tarmoqlarida hududlar o‘rtasida 
taqsimlash va ayriboshlash;
● iste’mol qilish – ish kuchidan bevosita ish joyida foydalanishdir. 
26
Becker G. Yuman Capital // -Chicago.: Chicago-Press, 1993. Р.327. 
27
Davis S., Haltiwanger J. Measuring Gross Worker and Job Flows: NBER Working Paper. N5133. 1995.Р.1. 

---