7-mavzu. Axloqiy qadriyatlar (Etika) Reja

Muhabbat va nafrat.
Muhabbat bosh mezoniy tushuncha sifatida deyarli barcha 
asosiy tushunchalarda va tamoyillarda o`z “hissa”siga ega. Shu jihatdan atoqli 
tasavvufshunos Najmiddin Komilov: “Juda ko`p irfoniy tushunchalarning sharhi 
muhabbatga borib taqaladi”, - deydi.
4
Na ezgulikni, na vatanparvarlikni, na 
insonparvarlikni muhabbatsiz tasavvur etib bo`lmaydi. Muhabbat – insoniy 
mohiyatning erkin tarzda namoyon bo`lishidir, u zo`ravonlik yoki zo`rma-
zo`rakilik bilan chiqisha olmaydigan hodisadir. U me`yorlar, an`analar, qonunlarga 
bo`ysunmaydi, lekin, yuksak axloqiylik ifodasi tarzida insonga ulkan mas`uliyat 
yuklaydi, 
uni 
jasoratga 
chorlaydi. 
Jadidchilik 
harakatining 
mashhur 
namoyondalaridan biri A.Avloniy “Muhabbat” tushunchasini quyidagicha 
a`riflaydi: “Muhabbat deb bir narsani suymakni aytilur. Dunyodagi insonlar mehr 
va muhabbat soyasida yasharlar. Muhabbatsiz kishi ishni ishlamakka g`ayrat va 
jasorat qilolmas”.
5
Muhabbatlik bahorning kuz husuli hech oz o`lmas, 
Muhabbatsiz kishining ko`ngli qishdur asli yoz o`lmas. 
Muhabbatning obyekti doimo go`zallik, manfaatsiz go`zallik. U – Allohmi, 
Vatanmi, yormi – muhabbat egasiga undanda go`zalroq narsa yo`q. Ayni paytda 
bir obyektni sevgan kishi boshqa obyektlarni ham sevishi tabiiy. Deylik, yorga 
bo`lgan haqiqiy muhabbat Vatanga, insoniyatga muhabbatni inkor etmaydi, 
aksincha, barqaror qiladi. Inson o`zi o`zgaga aylanganida, o`zgani o`ziga aylantira 
olganida haqiqiy muhabbat egasi hisoblanadi. 
Muhabbat ham, axloqshunoslikdagi ko`pchilik tushunchalar kabi “juftlik” 
xususiyatiga ega, uning ziddi – nafrat. Nafrat tushunchasi muhabbatdan farqli 
o`laroq keng qamrovli emas. U aksil muhabbat tarzida namoyon bo`ladi, 
obyektdan chetlashishni, undan begonalashishni taqozo etadi. Hazar, jirkanish 
hissi, uning kundalik turmushdagi tor, “mayda” ko`rinishidir.
Ayni paytda nafrat g`azabdan keskin farq qiladi. Agar g`azabning asosida inson 
fe`lining salbiy holati – oniy badjahllik yotsa, nafrat uchun chuqur o`ylab ko`rilgan 
va qabul qilingan uzil-kesil qaror yotadi. 
3
Abdulla Sher Axloqshunoslik. T.: “O`zbekiston faylasuflar milliy jamiyati”. 2010. 244-b. 
4
N.Komilov Tasavvuf. I kitob T., “Yozuvchi”, 1996. 48-b. 
5
A.Avloniy Turkiy guliston yoxud axloq.T., “O`qituvchi”, 1992, 39-b.

---