7-ma’ruza: ivb, vb,VI b

VII ^B guruh elementlarining elektron tuzilishi
Mn z=25. Atom mas.=54,9380. KL=3s²3p⁶3d⁵4s²
Te z=43. Atom mas. =[99]. KLM=4s²4p⁶4d⁵5s²
Re z=75. Atom mas.=186,2. KLMN=5s²5p⁶5d⁶6s²
Marganesning barqaror izotopi ⁵⁵₂₅Mn tabiiy marganesni 100% ini tashkil etadi.Reniyning barqaror izotopi ¹⁸⁵₇₅ Re tabiatdagi reniyni 36,07%ini tashkil etadi.Reniyning ikkinchi izotopi¹⁸⁷₇₅ Re garchi biro z radioaktiv bo’lsa ham tabiatdagi reniyni 62,93 % ini tashkil etadi.
Marganesning bir necha birikmalari uchraydi.Ular ichida eng muhimi pirolyuzit-MnO₂ dir.
Olinishi.Metallurgiyada qora metallarga qo’shish uchun ferromarganes olinadi;ferromarganes marganesni temir bilan hosil qilgan qotishmais bo’lib, uning tarkibida ozgina uglerod bo’ladi.Marganesni tabiiy oksidi MnO₂ ni uglerod ta’sirida qaytarib olinadi; MnO₂+2C→Mn+2CO.
Marganes oksidlarini alyuminotermiya usulida alyuminiy ishtirokida qaytarib ham marganes olsa bo’ladi,ammo bu usulda olingan marganes u qadar toza bo’lmaydi,lekin tarkibida uglerod ham bo’lmaydi;3Mn₃O₄+8AI→9Mn+4AI₂O₃+2251,8kJ
Pirolyuzitdan Mn₃O₄ ni hosil qilish uchun uni avval cho’g’lantirish kerak.
3MnO₂ →3Mn₃O₄+O_2.Marganes qizg’ish tusli,og’ir metal,to’rtta Kristal modifikatsiyaga ega.11244⁰C da suvda eriyd,2120⁰C da qaynaydi.
Kimyoviy xossalari.Marganesni sirti oksid parda bilan qoplanganligi sababli ,oddiy holdagi marganes havoda oksidlanmaydi.Lekin kukun holdagi marganes havoda oksidlanadi. AI,Cu,surma kabi metallar marganes bilan ferromagnit birikmalarni hosil qiladi.
Marganes ammoniy xlorid qo’shilgan suvda yaxshi eriydi: Mn+2H₂O+2NH₄CI→MnCI₂+2NH₄OH+H₂
Marganes oksidlovchilik xossasini namoyon qilmaydigan kislotalarda erisa , kislotaning tarkibidan vodorodni ajratib chiqaradi;Mn+2HCI→MnCI₂+H₂.
Konsentrlangan sulfat va nitrat kislotalar sovuqda marganesni passiv holatga o’tkazadi,qizdirilganda esa quyidagicha reaksiyaga kirishadi;
Mn+2H₂SO₄→MnSO₄+SO₂+2H₂O
Mn+4HNO₃→Mn(NO₃)₂+2NO₂+2H₂O
Marganes suyultirilgan nitrat kislota bilan esa quyidagicha reaksiyaga kirishadi; 3Mn+8HNO₃→3Mn(NO₃)₂+2NO+4H₂O
Marganesh yuqori haroratda metallmaslar bilan quyidagicha reaksiyaga kirishadi;Mn+CI₂ →MnCI₂
3Mn+N₂ →Mn₃N₂.Marganes o’z birikmalarida +2, +3,+4,+5,+6,+7 oksidlanish darajalarini namoyon qiladi.
Reniy va texnitsey elementlari mavjudligini1871 yilda D.I.Mendeleyev oldindan aytib bergan.Reireniyni “Eka-marganes”,Te-texnitseyni esa “Dvi-marganes”deb atagan.
Texnitsey o’zining xossalari jihatdan reniyga o’xshaydi.Texnitsey o’z birikmalarida 2,4,6,7 valentli bo’ladi.Texnitseyning yeti valentli birikmalari masalan,Te₂O₇ batafsil o’rganilgan.Bu modda kuchli kislota xossasini namoyon qiladi.
Texnitsey “zar suvi”da va HNO₃+H₂O₂ da eriydi.Texnitseyga kislorod oqimi yuborilsa u oksidlanib Te₂O₇ ga aylanadi_.
Texnitsey quyidagi oksidlarni hosil qiladi;
TeO_2-qora rangli,qattiq modda d=6,9g/sm^3,∆H⁰=-431kJ/mol.
TeO₃ uning uchun ∆H⁰=-539,7kJ/mol.
Te₂O₇-jigar rangli,qattiq modda t_s=199⁰C,H⁰=-1113kJ/mol.
Reniy nihoyatda tarqoq element bo’lib,ko’pincha rudalar tarkibida uchraydi. Reniy uni oksidini 400-600⁰C da qaytarish usuli bilan olinadi.Re₂O₇+7H₂→2Re+7H₂O.
Toza holda reniy xuddi platinaga o’xshab, oq rangli modda bo’lib, d=20,9g/sm³, t_s=3180⁰C, t_qayn=5670⁰C.Reniy o’z birikmalarida 1,2,3,4,5,6,7 valentli bo’ladi.
Reniy quyidagi oksidlarni hosil qiladi;
1.ReO₂-qora rangli qattiq modda ∆H⁰=-432,6kJ/mol.
2.ReO₃-qizil va ko’k rangli qattiq modda.Ikki xil shakl o’zgarishga ega.
3.Re₂O₇-sariq rangli kristall modda t_s=220⁰C
4.Re₂O₃*H₂O-qora rangli qattiq modda
Re₂O₇-perrenat kislota HReO₄ angidrididir.Bu kislota erkin holda mavjud emas,u faqat eritmada ma’lum.
5.Re₂O₈-reniy peroksidi.
ReO₂ ishqor qo’shilsa,to’rt valentli reniyning tuziga aylanadi;
ReO₂+NaOH→Na₂ReO₃+H₂O
Reniy bir qator oksigalogenidlarni hosil qiladi;ReO₂F₃, ReO₃CI, ReO₃Br,ReOF, ReOCI₄,ReOF₂
Reniy elektrotexnikada,kimyoviy texnologiyada keng ko’lamda ishlatiladi