7-laboratoriya ishi metamorfik tog‘ jinslarini tashqi alomatlariga qarab aniqlash va ta’riflash

Metamorfik jinslarning strukturasi. 
Umuman metamorfik jinslar 
uchun slanetsli va kristalli struktura xarakterli (7.1-rasm) Slanetsli strukturada 
metamorfik jinslar aniq ifodalangan varaqsimon ajralishga (slanetslar, 
gneyslar) ega. Kristalli strukturada esa - kristalli tuzilishli (marmar, kvarsit va 
b.) bo‘lib, ayniqsa donalarning varaqli, tangachali, ignasimon va tabletkasimon 
shakllari xarakterli, ba’zan hollarda ular kristall-donalidir.
Metamorfik 
jinslarning yashirin kristalli 
va unga o‘tuvchi turlari ham 
mavjud 
bo‘lib, 
ba’zi 
uchastkalarida 
birlamchi 
jinslar nokristalli tuzilishga 
ega. Birlamchi jinslarning 
qoldiq strukturalari 
reliktli 
struktura 
deb 
ataladi. 
Donalarining 
kattaligi 
bo‘yicha 
yirik 
kristalli 
(donalar diametri 1 mm dan 
katta), o‘rta kristalli (0,25 dan 1 mm gacha) va mayda kristalli (0,25 mm dan 
kichik) strukturalar ajratiladi. 
Metamorfik jinslarning teksturaviy xususiyatlari
eng muhim 
aniqlovchi belgilari bo‘lib sanaladi. Donalarning o‘zaro joylashuvi va turiga 
ko‘ra quyidagi teksturalar ajratiladi: 
-
yaxlit
– tog‘ jinsida mineral donalar zich birikkan (jinslar teksturasi 
bunda ham yo‘l-yo‘lli, tartibsiz yoki gneysli bo‘lishi mumkin); 
7.1-rasm. Gneysdagi kristalli struktura. 

---

6 
-
slanetsli 
– tangachasimon, tabletkasimon yoki cho‘zinchoq mineral 
donalarning parallel joylashishi
;
- 
ochkoli
yoki 
linzasimon
- tog‘ jinslarida odatda tarqoq holda rangi 
bo‘yicha ajralib turuvchi yirikroq oval donalar yoki agregatlar (7.2-rasm)
;
-
gneysli
- tangachali donalar miqdori kam bo‘lganda tabletkasimon 
minerallarning parallel joylashishi
;
-
yo‘l-yo‘lli
- turli qalinlikdagi va o‘zgacha mineral tarkibdagi 
qambarlarning o‘zaro almashinishi; 
-
ploychali
- tog‘ jinslarida juda mayda burmalar mavjud bo‘lganda
; 
-tolali
- taxminan bir yo‘nalishda cho‘zilgan tolasimon va ignasimon 
minerallar; 
-
tartibsiz
- 
odatda 
dumaloq-noto‘g‘ri 
shakldagi donalarning 
mo‘ljallanmay joylashishi. 
7.2-rasm. Metamorfik jinsning linzasimon teksturasi. 

---

7 
Alohidalik. 
Metamorfik jinslar magmatik jinslardan alohidalik shakllari 
bo‘yicha farq qiladi. Ularda slanetslanishning rivojlanishi tufayli cho‘kindi 
qatlamli jinslardagi alohidalikka o‘xshashlik saqlanib qoladi. Ularda klivaj, 
ya’ni ko‘p qismi slanetslanishga parallel bo‘lgan mayda darzlanish alohidalik, 
keng rivojlangan bo‘ladi. Slanetslanish klivaj tekisligida yuzaga keladi, chunki 
ularning ikkalasi ham birtomonlama bosimda tog‘ jinslarida uchraydigan 
siquvchi kuchlarga perpendikulyar yo‘nalishda minerallarning mo‘ljallanib 
qolishi natijasi hisoblanadi. Klivajdan tashqari klivajning yo‘nalishiga va 
yuzasiga perpendikulyar, yo‘nalishiga parallel alohidalik darzliklari hosil 
bo‘ladi. SHu tufayli tektonik deformatsiya natijasi sifatida parchalanish 
parallelepipedlari vujudga keladi. YAxlit jinslarda uncha ahamiyatli 
bo‘lmagan diagonal alohidalik darzliklari ham yuzaga keladi. Bulardan 
tashqari slanetslarda qalamchali alohidalik ko‘p uchraydi (7.3-rasm) 
5.Laboratoriya ishi bo`yicha natijalar va xulosalar 
Ish yakunida talaba laboratoriya ishi daftarini o’qituvchiga topshiradi va 
o’qituvchi so’ragan birorta yoki birnecha jinslarni ta'riflab beradi. 
6.
 
Nazorat savollari 
 
1. Metamorfizm deb nimaga aytiladi? 
2. Metamorfizm jarayoni deganda nimani tushunasiz? 
3. Metamorfizmning qanday turlarini bilasiz? 
4. Mintaqaviy meamorfizmni izohlab bering. 
 
 
7.3.-rasm. Slanetslardagi qalamchasimon alohidalik