7- mashg’ulot. Favqulodda vaziyatlarda iqtisodiyot tarmoqlarining barqarorligini ta’minlash ishdan maqsad

Iqtisodiyot tarmoqlarining barqarorligini ta’minlash uslublari. Favqulodda vaziyatlarda (tinchlik va harbiy davrlarda) iqtisodiyot tarmoqlarining barqaror ishlashini ta’minlash yo’llari va usullari turli xilda bo’lib, har bir korxona bajaradigan ishlarining xususiyatlariga qarab olib boriladi. Hozirgi bozor iqtisodiyoti davrida iqtisodiy jihatdan eng qulay yo’lni tanlash, har bir korxona o’z inshootini, fuqarolarni muhofaza qiluvchi obyekt sifatida, vaziyatni har tomonlama muhokama etib, keyin uning barqaror ishlashini ta’minlash yo’li va usulini tanlashi kerak.
Odatda favqulodda vaziyatlarda inshootlarga ta’sir etuvchi omil va ularning qiymati fuqaro muhofazasi shtabi tomonidan beriladi, agar unday ma’lumot kelmasa, u holda hisoblash yo’li bilan shu yerning o’zida aniqlanadi. Agar bu ma’lumotlarni shu yerning o’zida ham aniqlash imkoni bo’lmasa, u holda shu ta’sir etuvchi omillarning taxminiy qiymatlari asosida kuchsiz, o’rtacha va kuchli shikastlantirish hududlarini aniqlash mumkin. Masalan, yer silkinishidan (ballga qarab), yadro quroli ishlatilganda ta’sir etuvchi to’lqinni hosil qiladigan ortiqcha bosim (R) qiymatiga qarab inshootlar turli xil darajada shikastlanadi. Jumladan, yer silkinishining 5, 6, 7, 8, 9 ballarida yoki yadro qurolini R_ = 10, 20, 30, 40 KPA omillarida kimyo, neftni qayta ishlash, radioelektrotexnika, meditsina va shunga o’xshash sanoat korxonalarida shikastlanish ro’y berishi mumkin. Albatta, bu ma’lumotlar yuqoridagi sanoat korxonalarini xususiyatlarini hisobga olgan holda qurilgan inshootlar sifatida qarab xulosa chiqariladi.
Sanoat inshootlarining seysmik to’lqinlar ta’siriga chidamlilik darajasini baholashda, uning elementlarida (sex, uchastka, tizim) chiqarilayotgan mahsulot, inshootlar har qaysi elementlarini omillar ta’sirida (bosim, to’lqinlar) o’rtacha buzilishga chidamliligi qarab inshootni butun o’zini chidamliligi haqida xulosa chiqariladi. Odatda, seysmik to’lqinlar ta’sirida buzilgan inshoot va uning elementlarini qisqa vaqt ichida, hamda iqtisodiy jihatidan qulay darajada tiklash, o’sha inshootni chidamliligini oshirishning eng qulay yo’li hisoblanadi.
Yuqorida aytilgan uslublar asosida yorug’lik nurlanish, o’tuvchi radiatsiya va boshqa ta’sir omillari ta’sirida ham inshoot va uning elementlarining barqarorligini (chidamliligini) ham aniqlash mumkin va barqaror ishlashini ta’minlash imkoniyati yaratiladi. Jumladan, () nuri ta’sirida inshootlarning chidamliligi, shu obyektga keladigan maksimal () nur dozasi, obyektdagi odamlarning shikastlanish darajasi, asbob-uskuna, jihozlarning buzilishi va boshqa ta’sirlar orqali o’sha inshootlarning chidamliligi baholanadi. Agar to’lqin zarbasida hosil bo’ladigan ortiqcha bosim qiymati, o’sha inshootni chidamlilik (30-50 KPA atrofida) darajasida bo’lsa, u holda 0,5-1 MT qurol portlatilganda ham o’tuvchi nur qiymati kichik bo’ladi (5-20 rad.dan oshmaydi). Bunday holatda o’sha ishlab chiqarish inshooti va uning faoliyatiga u deyarli ta’sir etmaydi.