62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

Dosya:
İstanbul’un Cumhuriyet 
Dönemi Modern Mimarlık 
Mirası
Cumhurbaşkanı tarafından alınan bir kararla İstanbul’daki az sayıdaki tescilli Cumhuriyet dönemi 
mimarlık yapıtlarından biri olan AKM, bu yılın bahar aylarında yıkıldı. İstanbulluların belleğinde önemli 
yere sahip bu önemli yapının kamuoyunun fikri dinlenmeden yok edilişi mimarlar olarak bizlerde büyük 
rahatsızlık doğurdu.
Benzer şekilde son beş sene içinde bir modern mimarlık ve endüstri mirası olan Mecidiyeköy Likör ve 
Kanyak Fabrikası ile İnönü Stadyumu’nun yıkılmaları ve Karaköy Yolcu Salonu’nun güçlendirme adı 
altında kısmi yıkımı, diğer büyük ölçekli kayıplar arasında sayılabilir. Öte yandan, Afet Yasası kapsamında 
hummalı bir şekilde yürütülen kentsel dönüşüm projeleri sonucu pek çok nitelikli yapının yok olarak 
hafızalardan silindiğine şahit olmaktayız.
İstanbul’un Cumhuriyet dönemine tarihlenen mimari mirası, ülke genelinde bu alanda sahip olunan stokun 
önemli bir dilimini oluşturmaktadır. Bu miras yapıların bir kısmı kamuya ait, büyük bir kısmı ise özel mülkiyettedir. 
Her iki grupta yer alan nitelikli örneklerin değerleri saptanarak koruma altına alınması ve üzerlerindeki tehditlerin 
ortadan kaldırılarak yaşatılması gereklidir. Oysa İstanbul Manifaturacılar Çarşısı örneğinde olduğu gibi, korumayı 
başlatan ilk adım olan tescil süreçleri dahi yeterince işletilememekte, tescil yokluğundan ortaya çıkan açmazlar 
sonucu her geçen gün yeni bir yapı yitirilmektedir.
Cumhuriyet dönemi mimari mirasının korunması konusuna ayrılmış bu dosya yukarıda değinilen sıcak 
gelişmelerin çelişki ve açmazlarını gündeme taşımayı ve bu mirasla ilgili farkındalık yaratmayı 
hedeflemektedir. Konunun alt başlıklarıyla meslektaşlarımıza sunulmasının mevcut bilgileri tazeleme ve 
onlara yenilerini ekleme konusunda bizlere yardımcı olacağına inanıyoruz.
Dosyamızdaki yazıların ilkini yenilikçi tasarımları ile Cumhuriyet dönemi mimarlık repertuarına katkılar 
vermiş meslektaşımız 
Doğan Tekeli
 kaleme aldı. D. Tekeli, yazısında İstanbul’daki nitelikli XX. yüzyıl 
yapılarının korunamama nedenleri üzerine yorumlarını dile getirmekte ve bu yapı stokunun geleceğe 
aktarılması için diğer pek çok konuda olduğu gibi toplumun sahip olduğu eğitim ve bilinç seviyesinin 
yükselmesi gerektiğine vurgu yapmaktadır. Tekeli’nin makalesini, halen Docomomo_Türkiye eş başkanı 
olan koruma uzmanı 
Ebru Omay Polat
’ın konunun kuramsal, yasal ve uygulamaya yönelik sorunlu 
noktalarına dikkat çektiği makalesi izlemektedir. Omay Polat, yazısında ülkemizde miras olarak tanınmasının 
üstünden geçen yirmi sene içinde modern mimarlık ürünleri ile ilgili önemli tartışma konularını 
akademisyen gözünden değerlendirmektedir. Dosyanın takip eden iki makalesi de 1950 sonrası tasarlanmış 
yapılara eğilmekte ve koruma sorunlarını örnekler üzerinden tartışmaktadır. 
Nezih Aysel’
in yazısında M3 
grubunun projesi olan Harbiye Başak Sigorta Binasının rekonstrüksiyonla sonlanan talihsiz öyküsünü 
özgün çizimler eşliğinde okumaktayız. Aysel, daha önceki ayrıntılı incelemelerine benzer bir çalışmayı bu 
defa Harbiye Başak Sigorta Binası için yapıyor. Mimarlık tarihçisi