62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

Toprak Yapı Standart ve Yönetmelikleri
Dünya çapında giderek daha fazla sayıda ülkenin 
toprak yapı ürettiği görülmektedir. Bu kapsamda 
Avrupa’da İngiltere ve Almanya toprak yapı ve 
toprak yapı ürünlerinin üretiminde başarı göster-
mektedirler. İngiltere’de (Devon) 20.000’den 
fazla toprak konut ve buna ek olarak müştemilat 
ve sınır duvarı bulunmaktadır. Almanya ise top-
rak yapı ürünlerinde, yıllık 60 milyon Euro ciro 
ve %20 büyüme ile Avrupa’nın en başarılı ülkesi 
olmuştur (Hall vd, 2012). Günümüzde modern 
toprak yapı üretimi çeşitli tekniklerle standart ve 
yönetmeliklere bağlı olarak üretilmektedir. Top-
rak yapılar birçok ülkede tercih edilmesine rağ-
men sınırlı sayıda ülke toprak yapı üretiminde 
çeşitli standart ve yönetmeliklerden yararlanmak-
tadır (
Tablo 2
).
Türkiye gibi deprem kuşağı üzerinde olması ve 
toprak yapı üretiminde gelişmiş bir yönetmeliğe 
sahip olması nedeniyle Yeni Zelanda, yapı üretimi 
konusunda farklı üretim tekniklerini uygulanması 
nedeniyle Amerika, değişken bir iklim yapısına ve 
çevreci bir anlayışa sahip olması nedeniyle İngilte-
re toprak yapı standart ve yönetmelikleri incelenen 
ülkelerdir. İncelenen dokümanlardan elde edilen 
veriler Türkiye’de mevcut bir standart olmaması-
na rağmen daha önce geçerli olan Toprak Yapı 
Standartları ve Deprem Yönetmeliği’nde yer alan 
toprak yapı üretim esasları ile karşılaştırılmıştır. 
Böylece hazırlanan çizelgelerle toprak yapı üreti-
minde Türkiye’de uygulanan yönetmelik ve stan-
dartların güçlü ve zayıf olduğu alanlar belirlenmiş 
ve sonuç olarak toprak yapı üretiminde hazırlana-
cak yönetmelik ve standartlarda bulunması gere-
ken kriterlerin belirlenmesi hedeflenmiştir.
İncelenen dokümanlar üç başlık altında 
değerlendirilmiştir:
• Toprak yapı üretimi öncesi inşaat alanının 
hazırlanması,
• Yapı üretiminde kullanılacak olan toprak 
malzemenin özelliklerinin belirlenmesi, 
yapılan testler ve üretime hazırlanması,
• Toprak yapı üretiminde yararlanılan tasarım 
ve uygulama esasları.
Amerika, İngiltere, Yeni Zelanda ve Türki-
ye’deki toprak yapı yönetmelik ve standartları 
incelendiğinde, Malzeme ve İşçilik, Yapım Sis-
temleri, Tasarım Kriterleri, Performans Kriterle-
ri, Çatılar, Temeller ve Toprak Testleri gibi alt 
başlıklarda ele alındığı görülmüştür (
Tablo 3
).
Şekil 11. Nk’Mip Desert 
Kültür Merkezi, Britanya 
Kolombiyası (URL 8).
Şekil 12. Kavner Evi, 
Kaliforniya (Fisher).

---

38 
mimar•ist 2018/2
Tablo 2. Farklı Ülkelere Ait 
Toprak Yapı Standart ve 
Yönetmelikleri 
(Hall vd, 2012).
Tablo 3. Toprak Yapı 
Yönetmelik ve 
Standartlarında Yer Alan 
Kriterler.
EKOLOJİ
Türkiye’de toprak yapı üretiminde yararlanı-
lan yönetmeliklerin güçlü ve zayıf kaldığı alanlar 
irdelenerek toprak yapı standart ve yönetmelikle-
ri, mimar, zemin mühendisi, inşaat mühendisi, 
malzeme mühendisi ve konu ile ilgili ekipte yer 
alacak farklı uzmanların deney ve ortak çalışmala-
rı ile belirlenmeli ve farklı çevresel verilere göre 
geliştirilmelidir. Bu kapsamda öncelikle yapı üre-
timinde kullanılacak olan toprak analiz edilerek 
eldeki malzemeye uygun üretim tekniğinin belir-
lenmesi, çeşitli tasarım kriterleri ve uygulamalarla 
üretiminin yapılması gerekmektedir. Tablo 2’de 
yer alan kriterlere göre Türk standart ve yönet-
melikleri değerlendirildiğinde Türkiye’de toprak 
yapı üretiminde yararlanılan yönetmelik ve stan-
dartların Tablo 4’te görüldüğü gibi
 
Malzeme ve 
İşçilik Kriterleri, Testler, Tasarım Kriterleri, Çatı 
ve Temeller alanında yeterli bilgiye sahip olduğu 
ancak Yapım Sistemleri ve Performans Kriterleri 
alanında yetersiz kaldığı görülmektedir.
DOKÜMAN ADI
İÇERİK
Tür
Yapı Malzemesi
Yapım Sistemi
Fransa
AFNORXP.P13-901
Standart
Toprak Blok (kerpiç)
Almanya
Lehmbau Regeln (2009)
Standart
Dökme Toprak, Kil Panel, Toprak Blok, Toprak 
Harç, Hafif Kil
Sıkıştırılmış Toprak, Dökme Toprak, Yığma Toprak 
Blok, Toprak Dolgu, Toprak Sıva, Duvar Astarı.
RL 0803 (2004) 
TM 01 (2008)
Normatif Belge Toprak Sıva 
TM 02 -TM 03 - TM 04 (2011) Taslak 
Toprak Duvar Harcı, Toprak Sıva Toprak Blok
İspanya
MOPT Tapial (1992)
Normatif Belge 
Sıkıştırılmış Toprak
UNE 41410 (2008)
Standart
Sıkıştırılmış Toprak Blok
İsviçre
Regeln zum Bauen mit Lehm 
(1994)
Normatif Belge Toprak Blok, Hafif Toprak, Toprak Harç
Yığma Toprak Blok, Sıkıştırılmış Toprak, Toprak 
Dolgu, Duvar Astarı
Türkiye
TS 537, 2514, 2515
Standart
Stabilize Edilmiş Sıkıştırılmış Toprak Blok
Amerika
UBC, Sec. 2405 (1982)
Yönetmelik 
Yığma Toprak Blok
14.7.4 NMAC (2006)
Yönetmelik 
Toprak Blok, Toprak Duvar Harcı
Yığma Toprak Blok, Sıkıştırılmış Toprak
ASTM E2392/E2392M
Standart
Toprak Blok, Toprak Harç
Dökme Toprak, Yığma Toprak Blok, Sıkıştırılmış 
Toprak, Toprak Harç, Duvar Astarı
Brezilya
NBR 8491-2, 10832-6, 12023-
5, 13554-5
Standart
Stabilize Edilmiş Sıkıştırılmış Toprak Blok
NBR 13553 (1996)
Standart
Çimento ile Stabilize Edilmiş Sıkıştırılmış Toprak
Y. Zelanda
NZS 4297-9 (1998)
Standart
Toprak, Toprak Blok
Sıkıştırılmış Toprak, Yığma Toprak Tuğla, Toprak Sıva
Avustralya
CSIRO Bulletin 5, 4th ed. 
(1995)
Normatif Belge Toprak Blok, Stabilize Edilmiş Sıkıştırılmış 
Toprak Blok, Toprak Duvar Harcı
Yığma Toprak Blok, Sıkıştırılmış Toprak
Nijerya
EBAA (2004)
Normatif Belge Toprak Blok, Toprak Duvar Harcı
Yığma Toprak Blok, Sıkıştırılmış Toprak
NBC 10.23 (2006)
Yönetmelik 
Yığma Toprak Blok, Sıkıştırılmış Toprak
Tunus
NT 21.33, 21.35 (1998)
Standart
Sıkıştırılmış Toprak Blok
Kenya
KS02-1070 (1999)
Standart
Stabilize Edilmiş Sıkıştırılmış Toprak Blok
YAPIM SİSTEMLERİ
TASARIM KRİTERLERİ
MALZEME VE İŞÇİLİK
PERFORMANS KRİTERLERİ
Kerpiç
Yapı Geometrisi
Toprak Özellikleri
Dayanıklılık (
durability
)
Sıkıştırılmış Toprak Tuğla
Kat Adedi
Katkı Maddesi
Rötre (Shrinkage)
Dökme Toprak
Kat Yüksekliği
Toprak Nem İçeriği
Termal Kütle/Yalıtım
Sıkıştırılmış Toprak
Duvar Kalınlığı
Kür ve Kurutma
Nem Kontrolü
Yerinde Dökme Toprak
Duvar Uzunluğu
Toprak Karışımı
Basınç Dayanımı
Duvar Boşlukları
Bitki Lifleri
Çekme Dayanımı
Bağ Kirişleri
Kerpiç Boyutu
Kayma Gerilmesi
Lentolar
Kalıplama
Eğilme Mukavemeti
Kemerler
Çimento Esaslı Harç
Makaslama Kuvveti
Yüzey Bitişleri
Toprak Esaslı Harç
Yangın Performansı
Harç Derzleri
Narinlik
Kullanılan Araçlar
Elastisite Modülü
İşçilik
Akustik Performans
Donma
Aşınma
ÇATI
TEMELLER
TEST
Çatı + Eğimi
Temel Genişliği
Toprak Testleri
Saçak Genişliği
Temel Yüksekliği
Laboratuvar Testleri
Buhar Bariyeri
Kalite Kontrol Testleri
Temel Donatısı

---

mimar•ist 2018/2
39