62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI

---

odern mimarlık mirası XXI. yüzyıl başın-
daki kadar yabancı bir kavram olmaktan 
uzaktır. Mimarlık ve şehircilik üretimini bu kav-
ram çatısında yeniden değerlendirmek için geçen 
yoğun iki on yıl, korumanın bu görece yeni kav-
ramının sınırlarını aştığını göstermektedir. Türki-
ye’ye cumhuriyet sonrası üretimi belirleyen 
mimarlık olarak uyarlanan Avrupa’nın modernist 
hareketi, yerelliğini, yaygınlığını, nicelik ve nite-
lik açısından elde edilen verilerinin sorgulandığı 
bir noktada. Koruma, sağladığı denge durumun-
dan uzaklaşmakta. 2000’li yılların başından 
bugüne, koruma alanını güvenli kabuller orta-
mından sıyıran ve belgeleme, içerik, değerler, 
yasal durum ve restorasyon uygulamaları açısın-
dan dinamizm kazandıran örnek vakalar, İstan-
bul metropolü özelinde daha da karmaşıklaşmak-
tadır. Makalenin içeriğini belirleyen ve bu değer-
lendirmeyi gerekli kılan alt başlıklar, Türkiye’nin 
modern mimarlık mirasının güncel konularıdır.
Büyük imar hareketlerinin parçası olan bir-
çok modern mimari ürünü, daha önce olmadığı 
biçimde kamuoyunu ve medyayı da konunun 
aktörlerinden biri haline getirmiştir. 
Mimar.ist
dergisi, konuyu iki farklı dosya kapsamında, 
ayrıca tekil örnekler bağlamında da değerlendir-
miştir (URL 1 ve 2).
Bu metin ise, verileri son yirmi yılda üretilen 
yayın, toplantı, tartışma platformu ve medyaya 
dayanan, diğer yandan oldukça kişisel gözlem-
ler de barındıran bir güncellemedir.
Belgeleme
Docomomo Envanter komitesinin misyonu, 
modern mimarlığın öncü ve özgün 
yapılarının yanı sıra anonim örneklerinin de 
belgelenmesidir
 
(URL 3).
Belgeleme, Türkiye’nin modern mimarlık mirası-
nı üretimin en yoğun olduğu alan. Sadece 2004 
yılından itibaren düzenli olarak gerçekleştirilen 
Docomomo Türkiye Poster Sunuşları toplantıla-
rı sonucunda 750 civarında yapı belgelenmiştir. 
Tanınmayan örnekler, mimarlar ortaya çıktı. 
Bütün bu belgelemenin yorumlanması gereken 
bir noktadayız. Bu da mimarlık tarihinin, kent 
tarihinin sürekliliğini tarifleyecektir.
Kurumların arşivlerinde keşfedilen belgeler, 
akademik çalışmaları, tarih yazımı ve yeni belge 
üretimini desteklemekte. Bu dönem için müm-
kün olan sözlü tarih çalışmaları dönemin mimar-
ları ve diğer aktörleri ile birincil kaynak ve arşiv 
oluşturma şansı tanımaktadır. Belgelemeye yöne-
lik çarpıcı gelişmenin uygulamada karşılık bulma-
sı henüz mümkün olamamaktadır.
Türkiye ya da periferinin modernitesi, hem 
ikonik hem anonim örneklerini değerlendirir-
ken, yaşam kültürüne ve mimari biçimlenmenin 
alternatiflerine dair verileri de yeniden tanımla-
yacaktır. Sayfiye konutları, gecekondular, apart-
man tipolojileri belgelemenin tasniflenmesinin 
ardından modernitenin sonuç ürünleri olarak 
belgelemeyi zenginleştirmektedir. Cumhuriyet 
dönemi mimarlığına ilişkin sınırlı sayıdaki yayın, 
yine son yirmi yılda özellikle belgeleme alanın-
da çeşitlenmiştir. Ankara’nın sivil mimarlık 
örnekleri, bina kimlikleri gibi projeler, yapıları 
modernist yaklaşımlar bağlamında yeniden