62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

Karaçi ve En Büyük Camisi
1998’deki bir gezide Karaçi ve Lahor’da çok 
sayıda “modern” cami bulunduğu gözlemlen-
diğinde dikkati çeken, “
İslam 
cumhuriyeti” 
olarak kurulmuş bir devletin en önemli, hatta 
ulusal kimliği tanımlayacak konumdaki cami-
lerinde (
örn
. 
İslamabad Camii
, Dalokay) 
(Naz, 2005) bile modern mimari dil kullan
ıl-
masıydı. Karaçi’nin en büyük camisi Mescid-i 
Tuba, görülen “modern” camiler arasında 
belki en etkileyicisi değildi; yarışma açılmadan 
bir mimara iş olarak verilerek
 üç yılda
kesinti-
ye uğramadan tamamlanmıştı (1969) ve Pakis-
tan’da o güne dek yapılmış camilere benzeme-
mekteydi. Pakistan ve mimarlığı üzerine oku-
malar, konuyu daha da ilginç hale getirmesiy-
le, Pakistanlı mimarlık tarihçilerinin çok da 
önemsemediği Mescid-i Tuba üzerinden, bir 
caminin kimliğini oluşturan etmenlerin neler 
olabileceğine ilişkin bir yazı yazmak gereği 
doğdu. 1969 yılında açılan Mescid-i Tuba’nın 
bulunduğu kent, Karaçi ve gelişimi, caminin 
tasarımındaki etkenlerin bir kısmını oluştur-
maktadır.
İngiltere’nin Hindistan’la 1600’de Doğu 
Hindistan Ticaret Kumpanyası ile başlayan iliş-
kisi, kumpanyanın toprak sahipliği, toprağını 
korumak üzere askeri güç kullanımı ve sonunda 
Gürkanlı Hanedanının (Mughal Empire) zayıf-
lamasıyla birbiriyle çatışan yerel devletlerin 
doğuşundan yararlanarak, 1750’lerde başlayan 
askeri işgal ile sömürgeleştirmeye vardığında 
XIX. yüzyıla gelinmişti. İngiliz yönetimi, mal 
akışını kolaylaştırmak amacıyla Kalküta, Madras 
ve Bombay’da büyük limanlar kurmuş ve bir 
yandan da ülkenin diğer bölgelerini işgal etmeyi 
sürdürmüştü. 1843 yılında İngiltere Sind eyale-
tini ele geçirdiğinde Karaçi, idari olarak Bom-
bay’a bağlanan Sind eyaletinin başkenti yapıl-
mış, 1936’da Sind eyaleti Müslümanların ısra-
rıyla Bombay’dan bağımsız bir idari bölge hali-
ne getirilmiştir (Hamdani, 2017).
Tarihi