62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI
Resim 11. Üsküdar 
Vapur İskelesi, iç 
görünüş, 2018 
(Fotoğraf: M. Kılınç, 
M. Gülen).
Resim 12. Üsküdar Vapur 
İskelesi (Şahinler, 1965).

---

yapı olmasına rağmen, yapılan müdahalelerin 
niteliği yapıyı bir anlamda şanssız kılmıştır. 
İstanbul’un artan nüfusu, önemli bir şehir içi 
aktarma merkezine dönüşen vapur iskelesinin 
yoğun kullanımı, kaçınılmaz olarak beraberinde 
mekânsal dönüşüm talebi doğurmuştur. Ancak 
yapılan müdahaleler, yapının özgün tasarımına 
uygun gerçekleşmemiş, tasarımda öne çıkan 
strüktür ve mekânsal kurgu arasındaki ilişki, 
cephe ve iç mekân ince yapı detayları dikkate 
alınmamıştır. Şahinler yapılan tahribat ile ilgili, 
dönemin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı 
Kadir Topbaş’ın sekreterine ulaşır ve sitemini şu 
sözlerle dile getirir: 
“Ben Üsküdar İskelesi’nin 
müellifiyim, bina büyük bir ihanete uğramış du-
rumda bu konuyu belediye başkanı ile görüşmek 
istiyorum, olabilir mi?, dedim. ‘İsminizi bana 
verin, Beyefendiye isteğinizi iletirim, sizi ararız’ 
dedi. O günden beri beni arayacak.” 
(Tercan ve 
Özbek Eren, 2014: 31).
2006 yılında tescil edilen yapının geniş bir 
alanda gerçekleştirilen Üsküdar kıyı düzenle-
mesi projesi bağlamındaki akıbeti –bu tescile 
rağmen– tam olarak bilinmemekle birlikte, açık-
lanan genel planda, yapılacak dolgu alanlar ara-
sında kalacağı görülmektedir. Mevcut durumda 
mimari ve kentsel bir değer olarak değerlendiril-
meden müdahalelere maruz kalan yapı, bu pro-
je ile birlikte, bağlamından tamamen kopma ve 
belki de –karamsar bir senaryoda– yıkım tehdidi 
altındadır.
Sonuç
Bu çalışmada, Türkiye modern mimarlık mira-
sının iki örneği olan İstanbul Ticaret Odası ve 
Üsküdar Vapur İskelesi yapılarının özgün nite-
liklerine dikkat çekilmiş, kent ve modern mimari 
belleğimizin korunmaya değer yapıları olduğu 
vurgulanmıştır. İstanbul Ticaret Odası ve Üs-
küdar Vapur İskelesi farklı ölçeklerde geliştirilen 
tasarımlar olsalar da –uğradıkları tüm müdaha-
lelere rağmen– ait oldukları dönemin mimari 
arayışlarını yansıtan, Orhan Şahinler’in özgün 
modern mimari diliyle öne çıkan iki yapıdır. Ko-
numlandıkları kıyı şeridi ile bütünleşen yapılar, 
fiziksel ve kültürel bağlam ile kurdukları ilişki, 
yalın kütle ve cephe kompozisyonları, ölçekler 
arası süreklilikleri, malzeme kombinasyonla-
rında yaratılan detayları, mekânsal işleyişlerinin 
strüktür kurgusuyla beraber ele alınması gibi 
modern yaklaşımlar içermektedir.
Ancak günümüzde –pek çok modern mi-
marlık mirası yapısı gibi– söz konusu iki yapı 
da özgün mimarisini yitirmiştir ve halen de 
tehdit altındadır. Yapıların yarım yüzyıla yakla-
şan ömürlerinde geçirdiği zamansal değişimin/
dönüşümün belgelenmesiyle ortaya çıkan bilgi, 
modern mimarlık mirasına yaklaşımdaki bilinç-
sizlik hakkında fikir vericidir. Modern mirasın 
gelecek kuşaklara aktarılabilmesi için toplumsal 
bilinçlenmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Bu bağ-
lamda metin, yasal açıdan ‘tescilli’ olmalarına 
rağmen pratikte korunması yönünde herhangi 
bir çalışma yapılmamış bu iki modern mimarlık 
mirası aracılığıyla, alınan kararların uygulamaya 
yansıtılmasını olanaklı kılacak bilincin gelişme-
si için bir çaba olarak değerlendirilebilir. İstan-
76 
mimar•ist 2018/2