62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

B. Selcen Coşkun
Fotoğraf: M. B. Doğan
mimar•ist 2018/2
41
DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI

---

ültürel miras, bir toplumun olduğu kadar 
insanlığın da müşterek mirasıdır. Toplum-
lar, kültürel miraslarını korumak ve gelecek 
kuşaklara olduğu gibi aktarmak zorundadırlar. 
Koruma, ancak içselleştirilmiş bir kültür, yüksek 
bir eğitim düzeyi ve tarihe karşı duyulan saygı 
sonucu gerçekleşir.
Toplumumuz, tarihsel mimarlık mirasımızı 
koruma konusunda az çok bilinçlenmiştir. Yasal 
düzenlemelerimiz var. Devletin kurumları, ciddi 
sivil toplum kuruluşları, tarihsel mimarlık mira-
sımızı koruma, onarma ve yaşatma konularında 
çalışıyor. Ancak özellikle 1935-2000 yılları ara-
sında gerçekleştirilen modern mimarlık eserleri-
miz konusunda benzer bilinci göremiyoruz. 
Aynı toplum, aynı yasal düzenlemeler, aynı sivil 
toplum kuruluşlarının varlığına karşın, mesleki 
ve bilimsel açıdan modern mimarlık mirası 
envanterinde bulunması gereken Cumhuriyet 
döneminin yapıları gözlerimizin önünde yıkılı-
yor, yok ediliyor. Yasal olarak koruma altına 
alınmış tescilli yapılarımız bile korunamıyor.
Bu yıkımın nedenlerine doğru teşhis koya-
mazsak, doğru çareyi de bulamayacağımız açık-
tır. Bir dönemin unutturulmak istendiği, sis-
temli ve bilinçli bir yıkım gerçekleştirildiği şek-
linde toptancı bir açıklama, bence yeterli olma-
yacaktır. Kimi durumlarda akla gelse bile, başka 
olası nedenlerin varlığı göz ardı edilmemelidir.
Toplumumuz, tarihsel mimarlık mirasımızı 
da yeterince tanımadığı halde, eski eserlerin artık 
dokunulmaz olduğunu öğrenmiştir. Ancak 
Cumhuriyet dönemi modern mimarlığımızın 
değerleri, henüz bilinçlere yerleşmemiştir. Gaze-
telerde, mimarlık eserlerimiz hakkında zaman 
zaman yapılan soruşturmalarda Ayasofya’dan 
Süleymaniye’ye, Topkapı Sarayı’ndan Dolma-
bahçe Sarayı’na kadar pek çok tarihsel yapımız 
anılırken, Cumhuriyet döneminden üzerlerinde 
en çok konuşulan Anıtkabir, TBMM binası ve 
AKM dışındaki yapılar, neredeyse hiç akla gelmi-
yor. Basınımız, meslek kuruluşlarımız, hatta mes-
lektaşlarımız yeni mimarlık eserlerimizi değerlen-
dirme, topluma tanıtma konusunda hasis davra-
nıyorlar. Mimarlarımız, kendilerine yöneltilen, 
“Sizce en başarılı çağdaş yapılarımız hangileri-
dir?” gibi sorulara, belki kendileri de bu başarıla-
ra inanmadıkları için, sözüm ona tarafsız kalmak 
üzere, cevap vermemeyi tercih ediyorlar.
Mimarlar Odası’nın, iki yılda bir verdiği 
büyük ödülün, meslek ödüllerinin, hangi 
mimarlara, hangi eserlere verildiğini sadece 
mesleki yayınlardan, toplantılardan öğreniyo-
ruz. Toplumun haberi bile olmuyor. Bu neden-
le, bırakınız tescil edilmesi ihmal edilmiş yapıla-
rı, tescilli yapılarımızın yıkılması bile toplumda 
yaygın bir tepkiyle karşılaşmıyor, verilen tepkiler 
de sınırlı kalıyor. Uygar toplumlarda, önemli 
mimarlık başarıları, gazetelerin başlıca haberleri 
arasında geniş yer buluyor. Amerikan Mimarlar 
Birliğinin verdiği ‘yaşam boyu başarı’ ödülü, 
devlet başkanları tarafından sunuluyor.
Son yıllarda ülkemizde sadece parayı değer 
olarak tanıyan, doyumsuz bir rant hırsının ege-
men olduğunu görüyoruz. İzlenen kentleşme 
ve ekonomi politikaları, büyük ölçüde yapılaş-
mayı teşvik ediyor. Örneğin TBMM evleri gibi, 
mimarlık literatürümüzde yerini almış bir yapı 
grubunun, ya da Sıhhiye’de bizim 1979 yılında 
tamamlanan sapasağlam Danıştay binamızın, 
mahkeme kararlarına karşın yıkılmasını, başka 
türlü nasıl açıklayabiliriz, bilmiyorum.
Cumhuriyet döneminin, özellikle 1950-80 
yılları arasında gerçekleştirilmiş olan yapılarının,