62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

Güncelleme: Türkiye’nin Modern 
Mimarlık Mirası 
Ebru Omay Polat
M
M
44 
mimar•ist 2018/2
DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI
1970’lerin malzeme 
seçimi ve estetik 
anlayışına örnek 
olarak, bugün 
yıkılmış olan 
Tamek Fabrikası iç 
mekân detayı. (Tüm 
fotoğraflar yazara 
aittir)
İMÇ cephe plastiği, 
modernist bütünlük 
mevcut, ancak okunabilir 
değil.

---

okutmayı amaçlayan, sistematik belgeleme çalış-
malarına örnek oluşturmakta (Bayraktar, 2014).
İçerik 
Çalışma grubunun odağının, ... modern 
kimliği çeşitlenen mimari üretimi kapsayacak 
şekilde genişlediği görülüyor (Altan ve Omay 
Polat, 2018).
Uluslararası modern mimarlık mirası kavramı-
nın içeriği, tarihsel kırılma noktaları üzerinden, 
hızlı gelişen bir kabulle tüm bir yüzyıla yayıl-
mıştır. Modern Hareket’in tarihinin özgün 
örneklerini değerlendirme kaygısı ile başlayan 
süreç, savaş sonrası modernizmini içeren bir 
zaman aralığı tanımlamıştır.
Türkiye’de güncel araştırmalarda kronolojik 
anlatının eşiği, Türkiye Cumhuriyeti tarihi ile 
başlamaktadır.
Cumhuriyet sonrası mimari üslubun kesin bir 
tercihle biçimlenmesi, periferide içerik ve biçimin 
eşzamanlı dönüşmediği, daha geç tarihli örnek-
lerde de uygulanmıştır. İşlev ve inşa nedenleri ile 
modernitenin anlatısıyla örtüşen ancak bir geçiş 
dönemi tanımlayan eklektik/tarihselci ürünlerin, 
modern mimarlık mirası içeriğine dahil olup 
olmayacağı ise Türkiye’ye özgü bir tartışma 
konusu olarak süregelmektedir.
Endüstri mirası ise arkeoloji kavramı ile bir-
likte anılarak, üretim işlevini yitirmiş bir mekân-
sal biçimlenmenin yer yer harabe estetiği ile 
tanımlanan dönüşümünü yansıtma çabası için-
de, eskilik değerini koruyarak büyümektedir. 
Değişime daha az yatkın ve tasarım bütünlüğü 
ile tanımlanan yapıların aksine, bu alanlar 
eklemlenmeye ve büyümeye uygun alanlardır. 
Eskimenin ve yok olan üretimin izleri yapının 
tarihselliğini daha iyi okumayı sağlamaktadır. 
Endüstri yapıları teknoloji kullanımı ve toplum-
sal hayatı şekillendirmesi açısından modernite 
hikâyesinin parçasıdır. Özgün malzeme ve tasa-
rım kararları bağlamında yeniden işlevlendiril-
mesi ve restorasyonu modern mimarlık uygula-
malarındaki yenilik değeri üzerinden kurgula-
nan keskinliği gerektirmemektedir.
İmar hareketlerinin büyük kentlerdeki hızı ve 
etkisi, kentin çeperlerini genişletmekle kalmayıp, 
kent merkezlerinde gerçekleştirilen dönüşüm ile 
çok katmanlılığın izlerini okunmaz hale getir-
mektedir. Modern miras bağlamında bu duru-
mun iki sonucu olduğu gözlemlenmektedir.
İlki, uluslararası alanda korumanın içeriğini 
yeniden tanımlayan kent deseni, katmanlaşma ve 
kültürel peyzajın izlerinin korunamamasıdır. Bir 
diğer sonuç ise yıkım kararlarının yakın tarihli 
nitelikli mimarlık ürünlerini de yok etmekte 
olduğu gerçeğidir. Bu durumun zamansal karşılı-
ğı 1980’li yılları kapsamaktadır. 80’ler dönemi-
nin ilgi çekiciliği, tasarım üzerinden kurgulanan 
bir koruma hikâyesine olanak vermesi olacaktır. 
Mimar kimliği ve koruma kararları ile ilişkisinin 
ön planda olacağı senaryolar, restorasyon kararla-
rında yeni tartışma alanları açmaktadır ve koru-
ma alanını daha da dinamik kılacaktır. Gerek 
yakın tarihli mimarlık ürünlerini koruma, gerek 
kentsel peyzaja ait özgün verileri 1980’lere gelin-
diğinde Türkiye’ye özgü bir biçimlenme, imar 
hareketleri ve toplumsal tarihin önemli bir bileşe-
ni olan gecekondular, nitelikli bir yaşam alanı da 
tanımlamayan ya da mimari değer olarak tanım-
lamanın mümkün olmadığı apartmanlara bırak-
makta. Bugün korumanın içeriğine daha yakın 
tarihli göç kavramının somut biçimlenmelerini 
nasıl bir yöntemle katabileceğimiz konusu tartış-
ma alanını genişletecektir.